Çay Hanı ve Taş Hanı olarak isimlendirilen bu yapı, Ebu’l-Mücahid Yusuf Külliyesinin bir yapısı olup, Anadolu Selçuklu Sultanı III. Gıyaseddin Keyhusrev’in komutanlarından Ebu’l-Mücahid Yusuf Bin Yakup tarafından mimar Oğulbeğ bin Mehmed’e 677 Hicri/ 1278-79 Miladi yılında yaptırılmıştır. Yapının inşasında Oğulbeğ bin Mehmed, Konya’daki Karatay ve İnce Minareli medreselerden etkilenmiştir. Han, Anadolu Selçuklularının önemli kervan yollarından birinin (Konya-Afyon) üzerinde olan Afyon Çay ilçesinde yer almaktadır. Osmanlı döneminde uzun yıllar bakımsız kalmıştır, 1844 yılında restorasyon çalışmaları başlamıştır. 1940 ve 1965 yıllarında onarım çalışmaları yapılmıştır.

Günümüze sadece kapalı kısmı ulaştı, avlu kısmı yıkılmıştır. Avlusuyla birlikte 1780 metrekarelik alana inşa edilen Han, Selçuklu hanlarının sonuncusudur. Bu yapı açık ve kapalı kısımların birleşmesiyle oluşan Anadolu Selçuklu hanları grubundadır. Yapımında mermer ve düzgün kesme taşlar kullanılmıştır. Ana cephe haricindeki yan cephelerde ve köşelerde cephe kotuna kadar yükselen üçgen prizmal formlu payanda ve köşe kuleleri bulunmaktadır. Mimar, avlu duvarlarında kare, kapalı kısımda ise üçgen kesitli payandalara yer vermektedir.

Kapalı kısmın taç kapısında inşa kitabesi yer almaktadır. Han, üzerinde inşa kitabesi olan Anadolu Selçuklu hanlarının sonuncusudur. Taç kapı, dışa taşan ve cephe kotunu aşarak yükselen dikdörtgen bir prizmal kütle şeklindedir. Taç kapının basık kemerli kapı açıklığının iki yanında, kavsaraları istiridye kabuğu şeklinde tasarlanmış çokgen planlı birer mihrabiye nişi bulunmaktadır. Taç kapının basık kemerli kapı açıklığında, kemerin kilit taşı üzerine yerleştirilmekte, yekpare bir mermer levhada, dairesel madalyon içine alçak kabartma olarak bir aslan ya da pars figürü işlenmektedir. Bu pars armasının Anadolu Selçuklu Sultanı III. Gıyaseddin Keyhüsrev’in ya da mimarın simgesi olduğu düşünülmektedir. Bu taç kapı Anadolu Selçuklu sanatında özel bir yere sahiptir çünkü iki renkli taş bezeme ile yapılan bu kapıda sultan hanlarındaki zengin süslemeler görülmemektedir. Han ayrıca, kare şeklindeki plan düzenlemesiyle Anadolu Selçuklu mimarisinde tek örnek olma özelliği taşımaktadır.

Kaynaklarda Çay Han, Taşhan veya Ebu’l-Mücahid Yusuf Hanı gibi isimlerle anılan bu Han, Afyonkarahisar’un Çay ilçesinde bulunmaktadır. Üzerinde bulunan kitabeye göre Selçuklu Sultanı 3. Gıyaseddin Keyhüsrev (1264-1283) zamanında önemli bir komutan ve devlet adamı olduğu anlaşılan Ebu’l-Mücahid Yusuf bin Yakup tarafından 1278 yılında, bir külliye dahilinde, Akşehir-Afyon yolu üzerinde yaptırıldı. Avlusuyla birlikte yaklaşık 1780 m²’lik bir alana inşa edilen bu kervansaray Selçuklu hanlarının sonuncusudur. Mimarı, Oğul Bey bin Mehmet’tir. Mimarın simgesi olan pars arması kapı üstüne işlenmiş durumdadır. Beş dikey nef ve ortadaki aydınlık kubbesi ile bunları kesen çapraz nefli holü değişik bir mekan etkisi yaratmaktadır. Han’ın kapalı kısmının taç kapısı ise Anadolu Selçuklu sanatında özel bir yere sahiptir. Değişik bir üslubu vardır. Niş yarım kubbesine geçiş, köşelerdeki kasetli büyük üçgenlerle olmaktadır. Tam ortada, daire içinde, sola yürüyen bir aslan kabartması vardır. Portalın üst kenarındaki uzun kitabede Sultan 3. Gıyaseddin Keyhüsrev’in adı, unvanlarıyla birlikte yazılıdır. 

Açık (yazlık) ve kapalı (kışlık) kısımların birleşmesinden oluşan hanlar grubuna giren Han’ın, zamanla tahrip olan avlusu kapalı kısma göre biraz geniş tutulmaktadır. Kare şeklindeki plan düzenlemesiyle, Anadolu Selçuklu han mimarisinin tek örneğidir. Ayakta kalabilen kışlık kapalı kısım, yan duvarlara paralel uzanan beş sahna ayrılmakta ve bu sahınlar ortadan çapraz bir sahınla kesilerek, iç mekanın tam ortasında kubbeyle örtülü kare planlı bir alan oluşturulmaktadır. İki renkli taş bezeme ile yapılan Han’da, herhangi bir bezemeye ve sultan hanlarındaki zengin süslemelere yer verilmemektedir. Merkezde dört fil ayağı ve çevresinde 12 ayak üzerine oturan tonoz örtülü ışıklığı (aydınlatma kubbesi) olan, kale görünümüne sahip, kâgir bir yapıdır.