Bozcaada Çavuş Üzümü

ZİRAAT, ORMAN VE SU ÜRÜNLERİ Meyve (İşlenmiş ve İşlenmemiş)

Bozcaada Çavuş Üzümü, antik çağlarda Tenedos olarak bilinen Bozcaada’da yetişen, Vitis vinifera türüne ait, çekirdekli bir sofralık üzüm çeşididir. Adanın deniz etkisindeki mikrokliması, rüzgârlı iklimi ve verimli toprak yapısı (özellikle kireçli, kumlu ve andezit içeren yapısı) bu üzümün ince kabuklu, sulu ve tatlı aromatik taneler vermesini sağlamaktadır.

Bu üzümü diğer sofralık çeşitlerden ayıran en belirgin özelliklerden biri, salkım motifinin antik Bozcaada sikkelerinde yer alarak adanın üzümle binlerce yıllık kültürel bağını simgelemesidir. Arkeolojik bulgulara göre, ada tarihi boyunca şarapçılık ve bağcılık önemli bir ekonomik faaliyet olmuş, üzüm salkımı adanın ticari ve simgesel kimliğinin bir parçası olarak kullanılmıştır.

Bozcaada Çavuş Üzümü’nün hasadı temmuz sonu ile ağustos başı arasında gerçekleşir ve ürün genellikle elle, geleneksel yöntemlerle toplanır. Bağcılıkta sıklıkla goble (çanak) terbiye sistemi uygulanır. Ürün, taze olarak tüketilmenin yanı sıra yerel olarak şıra ve hafif beyaz şarap üretiminde de kullanılmaktadır. Çavuş üzümünden yapılan şaraplar genellikle düşük asiditeli, meyvemsi ve genç içimli olur.

2020 yılında “menşe adı” statüsüyle Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından coğrafi işaret tescili alarak korunma altına alınmıştır. Bu tescil, yalnızca Bozcaada sınırları içinde yetiştirilen üzüm için “Bozcaada Çavuş Üzümü” adının kullanılabilmesini güvence altına almaktadır. Ada bağcılığı kültürünün yaşatılmasında önemli bir rol oynayan bu ürün, bağ bozumu festivalleri, agroturizm turları ve yerel işletmelerdeki sunumlarıyla Bozcaada’nın simgesel gastronomi ürünü hâline gelmiştir.

Ancak Bozcaada Çavuş Üzümü’nün üretim miktarı günümüzde geçmiş yıllara göre belirgin şekilde azalmıştır. Özellikle XX. yüzyılın ortalarında İstanbul başta olmak üzere büyük şehirlere yüklü miktarda üzüm sevkiyatı yapılırken, günümüzde bu sevkiyatlar son derece sınırlı düzeyde gerçekleşmektedir. Bunun temel nedenleri arasında İstanbul’un değişen demografik yapısı ve tüketici tercihlerinin farklılaşması, Türkiye’deki tarım politikalarının küçük üretici aleyhine dönüşmesi, iklim değişikliğine bağlı olarak  ürün veriminde düşüşler gibi çevresel sorunlar yer almaktadır. Ayrıca son yıllarda Bozcaada’nın yoğun biçimde turizm merkezli bir ekonomi modeline yönelmesi, tarımsal alanların yapılaşma baskısıyla daralmasına ve genç nüfusun tarımdan uzaklaşmasına neden olmuştur. Artan üretim maliyetleri, düşen rekolte, pazara erişimdeki engeller ve arazi kullanımındaki dönüşüm birlikte değerlendirildiğinde, ada bağcılığının sürekliliğini tehdit eden çok boyutlu bir yapı ortaya çıkmaktadır.

 

Referanslar

Dardeniz, A. ve Ecevit, A. (2008). Bozcaada bağcılığının mevcut durumu, sorunları ve bağcılığın geliştirilmesine yönelik öneriler, Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 45(1): 33–39; İzmir Tarım Derneği (İZMEDA). (2018). Üzümün Akdeniz’deki yolculuğu. İzmir: İZMEDA Yayınları; Kaynakça Dardeniz, A., Yüceer, S. E. ve Tan, S. (2022). Coğrafi işaret tescilinin yarattığı sosyo-ekonomik etkilerin incelenmesi: Bozcaada Çavuş Üzümü örneği, Tarım Ekonomisi Dergisi, 28(1): 21–29; Türk Patent ve Marka Kurumu. (2020). Bozcaada Çavuş Üzümü Coğrafi İşaret Tescil Belgesi. https://ci.turkpatent.gov.tr, (Erişim tarihi: 03. 09. 2025); Yurtoğlu, N. (2017). Türkiye’de tarım politikaları ve kırsal dönüşüm, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü Dergisi, 1(1): 1–19.

Konuyla ilgili diğer maddeler için bkz.: