Türkiye’nin en kaliteli şaraplık üzümlerinden biri olan Boğazkere, Diyarbakır’ın bereketli topraklarında yetişen diğer 74 üzüm çeşidinden kendine özgü karakteristik yapısıyla ayrılan bir üzüm çeşididir. Koyu kırmızı rengi, sert dokusu ve yoğun tanenli yapısı ile öne çıkan bu üzüm, özellikle güçlü ve dolgun şarapların üretiminde tercih edilir. İsmi, Ermenice “kaşındırmak” anlamına gelen “kermek” ile Türkçe “boğaz” kelimesinin birleşiminden türemiş olup, üzümün boğazda bıraktığı yoğun ve buruk tadı ifade eder. En kaliteli Boğazkere üzümleri, Dicle, Çermik, Çüngüş ve Ergani ilçelerinde yetiştirilir.

Diyarbakır, bağcılık ve şarap üretiminin geçmişi Heredot’ta kadar giden köklü bir geçmişe sahiptir. Bölgedeki bağcılık faaliyetlerinin, tarih öncesi dönemlerden itibaren sürdüğü, Çermik, Cüngüş, Lice, Dicle, Ergani, Eğil, Kulp ve Hazro gibi ilçelerde yapılan arkeolojik çalışmalarda kanıtlanmıştır. Ermeniler tarafından geliştirilen şarap üretim geleneği, Osmanlı döneminde de devam etmiş ve 1936 yılında yayımlanan Diyarbakır il yıllığında, bölgede 34 farklı üzüm çeşidinin yetiştirildiği kayıt altına alınmıştır. Bu çeşitler arasında Müsabbak, Tahannebi, Mazrona ve Boğazkere öne çıkmaktadır. Diyarbakır İl Tarım ve Orman Müdürlüğü, 10 Mart 2021’de Boğazkere üzümünü coğrafi işaretle tescilleyerek bu mirası resmileştirmiştir.

Bağcılık, Diyarbakır ve çevresi için sadece bir tarımsal faaliyet değil, aynı zamanda ekonomik ve kültürel bir değerdir. Türkiye’de toplam bağ alanı 468.792 hektara ulaşırken, yıllık yaş üzüm üretimi dört milyon tonu aşmaktadır. Türkiye, bağ alanı açısından dünya beşincisi, yaş üzüm üretiminde ise altıncı sıradadır. Diyarbakır’da yetiştirilen üzümlerin büyük bir bölümü sofralık olarak tüketilirken, bir kısmı pekmez, bastık (pestil), cevizli sucuk, muska ve köfter gibi geleneksel ürünlere dönüştürülmektedir.

Şarap, tarım ürünleri arasında en yüksek katma değere sahip ürünlerden biridir. Kaliteli bir şaraplık üzümün kilogram fiyatı ortalama bir dolar civarındayken, aynı üzümlerden üretilen kaliteli bir şişe şarabın değeri elli katına kadar çıkabilmektedir. Ancak Boğazkere ve Öküzgözü gibi kaliteli şaraplık üzümlerin yetiştiricileri ciddi pazarlama sorunlarıyla karşı karşıyadır. Ankara, Denizli ve Nevşehir gibi bölgelerdeki şarap fabrikalarının kendi bağlarını kurmaları, Diyarbakır’daki üreticilerin ürünlerini satmasını zorlaştırmakta ve ekonomik baskı yaratmaktadır.

Bölgedeki bağcılığın sürdürülebilirliği açısından Dicle Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü tarafından çeşitli projeler yürütülmektedir. “Boğazkere Üzüm Çeşidinde Klon Seleksiyonu,” “Yabani Asmalarda Morfolojik ve Moleküler Karakterizasyon Çalışmaları” gibi projeler, üzüm üretimini desteklemeyi amaçlamaktadır. Ayrıca Mey | Diageo’nun sponsorluğunda yayımlanan “Öküzgözü & Boğazkere: Anadolu’dan Geleceğe Miras” kitabı, bu değerli üzümlerin tarihini ve potansiyelini belgelemektedir. Diyarbakır bağcılığının geleceğini güvence altına almak için üreticilerin desteklenmesi, pazarlama olanaklarının artırılması ve şarap turizminin geliştirilmesi büyük önem taşımaktadır. Boğazkere, sadece bir üzüm çeşidi değil, Anadolu’nun zengin bağcılık mirasının önemli bir temsilcisidir.Diyarbakır kültüründe önemli bir yer teşkil eden bağcılığın yansımalarını, Beşinci Harem-i Şerif olan Ulu Camii’nin mimari süslemelerine nakış nakış işlenmiştir.