Sözcük anlamı eskinin bilimi olarak yorumlanabilecek olan arkeoloji; antik medeniyetler hakkında toplanılabileceği tespit edilen ve sınıflandırılan tüm bulguları ortaya çıkarmak amacı ile gerçekleştirilen kazı çalışmalarından bağımsız düşünülemeyen bir bilim dalıdır. Doğal afetlerin, savaşların, iklim şartlarının, zamanın ve benzeri yıkım özelliği gösteren diğer tüm faktörlerin etkisiyle suyun, toprağın ya da yeni yapılanmaların altında kalan eski dönemlere ait doğal ya da yapay tüm oluşumlar; arkeolojik kazıların planlanmasında hedef olarak değer görür. Tespit, yüzey/alan araştırmaları, kazı işlemi ve ilgili disiplinlerin yetkin kişileri tarafından inceleme gibi aşamalar; arkeolojik kazı kavramının bütünleşik sürecini oluşturmaktadır.

Arkeolojik kazılarda titiz ve ayrıntılı bir çalışma prensibinin varlığı; ulaşılmak istenilen yeraltı varlıklarının fiziksel hasar görmeden elde edilmesi isteğiyle ilişkilendirilmektedir. Arkeolojik kazıların sonucunda elde edilecek buluntular tüm insanlığın ortak mirası olarak kabul edildiğinden ve özensiz kazıların yaratacağı tahribat tüm insanlığı ilgilendirdiğinden; kazılar, sorumluluk bilincine sahip uzman kişiler tarafından gerçekleştirilmektedir.

Arkeolojik kazılar; birçok farklı görev tanımına sahip çok sayıda bilim insanı, öğrenci ve işçilerden oluşan bir ekip ile gerçekleştirilir. Kazının gerçekleştirileceği alanın tespiti; haritaların, tarihi belgelerin, uydu görüntülerinin ve benzeri yol gösterici niteliğe sahip diğer materyallerin yardımıyla yapılır. Tespiti yapılan bölgenin yüzey ve yüzey altı araştırmaları tamamlandıktan sonra; kazı planlaması, kazı alanına kurulması gereken geçici yerleşim alanının kurulumu ve kazının başlatılması gerçekleşir. Arkeolojik kazılarda; mala, spatula, fırça çeşitleri; çeşitli kumaşlar, ölçüm, çizim araçları, kimyasal maddeler, iş makine ve aletleri, kayıt cihazları, dişçi aletleri gibi çok sayıda araç/gereç kullanılır. Bulgular; tanımlanır, sınıflandırılır, envanter kayıtlarına geçirilir, tarihlendirilir ve ilgili disiplinlerin yetkin bilim insanlarınca incelenir. Arkeolog, epigraf, topografi uzmanı, biyolog, mimar, restorasyon uzmanı ve daha birçok meslek grubuna sahip kişiler tarafından tamamlanan incelemeler ardından yorumlanan bulgular, bulundukları bölgelerin düzenlenmesi sonrasında ya da farklı bölgelerdeki müzelere gönderimleri ile ilgi çekici ve yeterli niteliğe sahip oldukları düşünülürse, turizm amaçlı görüşlere açılır.

Günümüzde Türkiye’de, kazı ve yüzey araştırmaları başlığı altında, kamu yatırım alanı kazıları, sualtı kazıları, sualtı araştırmaları, yabancı bilim heyetlerince gerçekleştirilen yüzey araştırmaları, Türk bilim heyetlerince gerçekleştirilen yüzey araştırmaları, müze müdürlükleri tarafından gerçekleştirilen kazılar, yabancı bilim heyetlerince gerçekleştirilen bakanlar kurulu kararlı kazılar ve Türk bilim heyetlerince gerçekleştirilen bakanlar kurulu kararlı kazılar gibi isimlendirilmeler ile sınıflandırılarak kayıt altına alınmakta; devam eden, planlanan ya da tamamlanmış binlerce arkeolojik kazı bulunmaktadır.