Ahlat, Bitlis iline bağlı bir ilçedir. Van Gölü’nün kuzeybatısında, Nemrut Dağları ve Süphan dağları arasında bulunan alana kuruludur. Alp Arslan döneminde Türk akıncıları için üs olan Ahlat, daha sonraları farklı egemenlikler geçirse de, 1230 yılında Selçuklular tarafından ele geçirilmiştir. Selçuklu dönemine kadar Ahlat’ta pek çok devlet ve topluluğun egemenliği olmuştur. Asur medeniyeti, Urartu medeniyeti, Med medeniyeti, Makedon medeniyeti, Part medeniyeti, Doğu Roma (Bizans) medeniyeti, Arap medeniyeti, Mervani yöneticileri Ahlat’a farklı bir önem verdiler. Semerkant, Buhara, Belh, Merv gibi Türk İslam merkezleri ile birlikte anılan Ahlat, Selçuklular döneminde başta yönetim ve idare olmak üzere, ticaret, din, dil, edebiyat ve sanat merkezlerinden biri oldu. Bu nedenle Kubbetü’l-İslam, Beldetü’l-Türk isimleriyle de anılmaktadır.

Ahlat, tarihî mezarlıklarıyla ön plana çıkmaktadır. Selçuklu döneminden kalan bu mezar taşları Türk tarihi açısından oldukça önemli belge niteliğindedir. XIII. yüzyılda da Ahlat, Güneydoğu Anadolu’da bulunan Amid’den sonra en büyük ve kalabalık şehir konumundadır.

Ortaçağ İslam dünyasında Ahlat, mezarlıklar bakımından önemli bir konuma sahiptir. Ahlat’ta görülen küçük mezarlıklardan, lahitlerden, kümbetlerden başka, tarihî değeri olan ve büyük alanı kaplayan olan Harabe şehir Kabristanı, Taht-ı Süleyman Kabristanı, Kırklar Kabristanı, Merkez Kabristanı, Meydanlık Kabristanı, Kale Kabristanı adlarıyla anılan altı adet kabristan da bulunmaktadır.

Yapılışları itibarıyla Orta Asya Türk çadırına benzeyen Kümbetler; Abdurrahman Gazi Türbesi, Dede Maksut Türbesi, Emir Bayındır Kümbeti, Mirza Bey Kümbeti, Erzen Hatun Kümbeti, Keşiş Kümbeti, Hasan Padişah Kümbeti, Usta-ġagirt Kümbeti (Ulu Kümbet), Anonim Kümbet bir ve iki, Alimoğlu Hurşit Kümbeti, Şeyh Necmeddin Türbesi, Emir Ali Türbesi, Çift Kümbeti’dir.

Bitlis Eren Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri desteği kapsamında, Ahlat Selçuklu Mezarlığı ve Kümbetlerinin incelenmesi, kazı ve liken temizliği Prof. Dr. Recai Karahan başkalığında başlatıldı. İki bölümde ele alınan bu çalışma da; Mezar alanında yapılan jeofizik yöntemlere dayalı taramalarda iki farklı yöntem kullanıldı; manyetik yöntem ve yer radarı ölçümleri ile alınan ve sonuçlar neticesinde birbirleriyle ve mevcut yüzey koşulları ile karşılaştırıldmıştır. Yapılan ölçümlerde manyetik oluşan haritaları ve yer radarı ile elde edilen derinlik haritaları oluşturulmuştur. Ölçümler, mezarlık ihata duvarının dışı ve içi olarak ayrımlaşarak yapılmıştır. Mezarlık dış alanında çok geniş alanlarda ölçümler gerçekleştirilirken, iç kısımda daha dar alanlarda ölçümler yapılmak zorunda kalınmıştır. İkinci aşamada da Ahlat’ta bulunan 14 kümbet Yersel Lazer Tarama Yöntemi ile tarandı ve gerçek boyut görüntüleri elde edilmiştir.

Bu çalışmalar sırasında gün ışığına çıkarılan mezar taşlarının liken temizlikleri ve ardından tipoloji, süsleme gibi mimari tezyinatları da tanımlanmak suretiyle bilim dünyasına kazandırılmaktadır. Ahlat Selçuklu Mezarlık Alanı olarak bilinen ve Meydan Mezarlığı olarak da tanımlanan proje alanında uygulanan yöntemler mezarlık dış ve iç alan olarak iki kısma da uygulanmıştır. Özellikle dış alanda bulunan oldukça farklı gömülü yapı olduğu ortaya çıkarılmıştır. Çoğunlukla 0,5-2 metre derinlikleri arasında gömülü yapıların yanı sıra, yarım metreden sonra başlayan üç metre derinliklere kadar inen gömülü yapılar da tesit edilmiştir. İç alanda var olan mezarların tespitleri net bir şekilde yapıldı. Yüzeyde bulunan ve sandukaları belirgin olan yapıların yanı sıra, gömülü olan yapıların netleştirilmesi ile tam bir mezarlık haritası elde etmek mümkün hâl almıştır. Kümbetlerde en az 10 noktadan yapılan yersel lazer taramalar sonrasında oluşturulan 3B görüntüler elde edilmiştir. Her bir cepheden oluşturulan görüntüler yardımıyla elde edilen ortofoto görüntüleri ve haritaları yardımıyla kümbetlere ait röleve çalışmaları başlatılmıştır.

Ahlat mezarlıklarına konum olarak; 0,22 kilometre Ahlat Ulu Camii, 0,50 kilometre Emir Bayındır Mescidi ve Kümbeti, 0,52 kilometre Hasan Padişah Kümbeti, 0,57 kilometre Emir Bayındır Köprüsü, 0,70 kilometre Usta-Şakird Kümbeti, 0,90 kilometre Dede Maksut Türbesi, 0,91 kilometre Emir Ali Kümbeti, 1,29 kilometre Hüseyin Timur Esen Tekin Kümbeti, 1,29 kilometre Ahlat Anonim Kümbeti, 1,34 kilometre Ahlat Sahil Kalesi bulunmaktadır. 178 tane Kümbet ve Akıt Mezar, 4541 tane Mezar, 8181 Şahideli Mezar, 680 tane Şahideli kırık mezar olmak üzere toplam 6217 adet mezar bulunmaktadır.

Evliya Çelebi'nin Oğuz Tarifesi Şehri, Selçukluların Kubbetü’l İslam ve Osmanlıların Ata Şehri ismini verdikleri bölge, açık hava müzesi özelliğini taşımaktadır. UNESCO’nun Dünya Kültür Mirası Geçici Listesi’nde de yer almaktadır.