Bozkurt Kurgan Nekropolü Kazısı
Arkeolojik Kazı Nekropol Kazısı
Bozkurt Kurgan Nekropolü, Ağrı’nın Doğubayazıt ilçesinin 16 kilometre kuzeyindeki Bozkurt Köyü’nde yer almaktadır. Köyün içinden kuzeye doğru 12 kilometrekarelik bir alanı kaplayan nekropolde kurgan türü mezarlar bulunmaktadır. Doğu-batı yönünde Ağrı Dağı’nın batı eteği ile köy yolu arasında üç kilometre, güney-kuzey yönünde ise üç kilometrelik bir alana yayılmaktadır. Ağrı Dağı’nın batı eteğinde alçak ve geniş bir yamaçta yer alan nekropol’deki mezarlar, köyün kuzeyindeki Melecami kayalığının güney eteğinde yoğunlaşmaktadır.
Doğu Anadolu’da kurgan türü mezarlar ve bağlantılı kültürlere ilişkin ilk izlere bölgede yürütülen yüzey araştırmalarında rastlanmıştır. MÖ üçüncü binyıldan Urartu Krallığı’na kadar kullanıldığı anlaşılan kurganlar’a, Kuzeydoğu Anadolu’da ve özellikle Ağrı Dağı ve yakın çevresinde yoğun olarak rastlanmıştır. Bu kurgan türü mezarlıklardan biri olan Bozkurt’ta ise 2007 yılında Aynur Özfırat’ın kazı başkanlığında kazı çalışmalarına başlanmıştır.
Aynur Özfırat’ın kazı başkanlığında ilk kez 2007 yılında gerçekleştirilen kazı çalışmalarında, kaçak kazılara yönelik izler bulunmakla birlikte mezarların çoğunlukla kurgan türünde olduğu görülmüştür. Doğu Anadolu Bölgesi’nin özellikle kuzeydoğu kesiminde kurgan türü yığma taş tepeli mezar anıtlarının varlığı uzun yıllardan beri bilinmekle birlikte 1900 yılında Kars yakınlarındaki Küçük Çatma kurganları ile Erzurum yakınındaki Köprüköy’de 1916 yılında yapılan kazılardan, 2007 yılındaki Bozkurt Kurgan kazısına kadar başka hiçbir kurgan arkeolojik olarak kazılıp incelenmemiştir. Türkiye’nin doğu sınır komşularından Gürcistan, Ermenistan, Nahcivan ve İran Azerbaycan’ında pek çok kurgan mezar uzun yıllardan beri kazılarak incelenmiştir. Doğu Anadolu Bölgesi’nde 1995 yılından beri Muş, Bitlis, Van, Ağrı ve Iğdır illerinde sürdürülen yüzey araştırmalarında çok sayıda kurganın varlığı tespit edilmiştir. Bölgede kurgan türü mezarlar batıda Muş-Erzurum arasında çekilebilecek bir hat, güneyde ise Tendürek ve Aladağlarla sınırlanmaktadır. Tendürek ve Aladağ’ın güneyinde ve aynı zamanda Van Gölü Havzasının kuzeyinde yer alan Çaldıran-Erciş-Patnos yöresinde az sayıda kurgan türü mezarlar görülürken, Bozkurt Kurgan mezarlığı, yüzey araştırmalarında belirlenmiş olan mezarlıklardan biri iken yüzey araştırmalarında yakınında yerleşime ait izlere rastlanmamıştır.
Orta Tunç ve Son Tunç-Erken Demir Çağı’na ait bulguların belirlendiği nekropolün güneybatısında ve köyün kuzeyinde yer alan Melecami Kayalığı’nın güneyinde ayrıca yüzey buluntusu olarak Geç Kalkolitik ve Ortaçağ’a ait çanak çömlekler ele geçirilmiştir. Köyün doğusundaki düzlükte yer alan açmada ise İlk Tunç Çağı’na ait çanak çömlekler bulunmuştur.
Bozkurt Kurgan Nekropolü kazısı, kurgan türü mezar anıtlarının Türkiye’deki varlığını göstermesi açısından arkeoloji bilimine önemli bir katkısı bulunmaktadır. Bozkurt Kurgan Nekropolü kazısının, Orta Asya kökenli bu bölgelerde MÖ beşinci binyıldan Kafkasya’da ise MÖ üçüncü binyıldan beri varlığı bilinen kurganların Doğu Anadolu Bölgesi’ndeki yayılımı ve tarihlenmesi konusuna açıklık getireceği belirtilmektedir. Bozkurt Kurgan Mezarlığı, Transkafkasya ve İran Azerbaycanı kurgan mezarlıkları ile ortak özellikler göstermekle birlikte Doğu Anadolu’nun bu bölgeler ile Orta Asya ilişkileri konusunda bilgiler sunmaktadır.
Bu ilk kazı çalışmalarında kaçak kazıların yoğun olarak yapıldığı ve mezarların bir kısmının tahrip edildiği tespit edilmiştir. Birinci derece arkeolojik sit alanı Bozkurt Köyü Nekropolü her türlü tehlikeye açık durumda olmakla birlikte alanın mutlaka korunması gerekmektedir. İki adet kale, Mahmut Burnu Kurganı, Melecami Höyüğü ve Büyük Ağrı dağıyla çevrelenen Bozkurt Kurgan Nekropolü’nde tespit edilen kurgan türü mezar anıtlarının benzerlerine 2018 yılında Beşiktaş Meydanı arkeoloji kazılarında da benzer mezarlara rastlanmıştır.
Referanslar
Arkeolojikhaber.com (2019, 18 Ağustos). Bozkurt Kurgan Mezarlığı: Bozkurt Kurgan Nekropolü, https://www.arkeolojikhaber.com/haber-bozkurt-kurgan-mezarligi-bozkurt-kurgan-nekropolu-22816/, (Erişim tarihi: 30. 04. 2021); Özfırat, A. (2008). Bozkurt Kurgan Nekropolü Kazısı, Uluslararası Kazı, Araştırma ve Arkeometri Sempozyumu’nun 30. Yılı Anısına, Türkiye Arkeolojisi. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı; Özfırat, A. (2009). Bozkurt Kurgan Mezarlığı Kazıları, Belleten, 73(268): 635-644; Özfırat, A. (2010). Bozkurt Kurgan Mezarlığı, Yerleşik Kültür Geleneğinin Sonu Kurganlar, Aktüel Arkeoloji Dergisi, Mayıs-Haziran 2010 (15): 42-43; Özfırat, A. (2014). Bozkurt Kurgan Mezarlığından Ayrışık Bir Kap, İçinde; N. Çınardalı-Karaaslan, N. Kolankaya-Bostancı ve Y. H. Erbil (Editörler), Armağan Erkanal’a Armağan, Anadolu Kültürlerine Bir Bakış. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları; Türkiye Kültür Portalı (b.t.). Bozkurt Köyü Nekropolü, https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/agri/kulturenvanteri/bozkurt-koyu-nekropolu, (Erişim tarihi: 30. 04. 2021)
Ayrıntılı bilgi için bakınız
Özfırat, A. (2009). Bozkurt Kurgan Mezarlığı Kazıları, Belleten, 73 (268): 635-644.