Ağrı

Yerleşim Merkezi / Destinasyon Kültürel Miras Destinasyonu

Ağrı ili batıdan Muş ve Erzurum, kuzeyden Iğdır ve Kars, doğudan İran sınırı, güneyden Van ve Bitlis ile çevrilidir. Rakımı ortalama 1.640 metre olan ilin 2018 verilerine göre nüfusu 539.657’dir. Ağrı’da; Ağrı il merkezi, Diyadin, Doğubayazıt, Eleşkirt, Hamur, Patnos, Taşlıçay ve Tutak ilçeleri bulunuyor. Doğubayazıt ilçesinin merkezine 35 kilometre uzaklıkta İran sınırında Gürbulak sınır kapısı yer alıyor. İlin ekonomisi ağırlıklı olarak tarım ve hayvancılığa dayanıyor. Fakat sınırları içinde potansiyeli yüksek turizm ürünleri barındırıyor. Doğal güzelliklerinin yanında birçok medeniyetten kalma mimari ve tarihi kalıntıları ve kültürel zenginliğiyle önemli bir turizm destinasyonu olarak fayda getirecek illerden biridir.

Ağrı, geçmiş kavimlerin Orta Asya’dan Anadolu’ya girişlerinde bir geçiş yolu oluşturarak çeşitli medeniyetlere ev sahipliği yaptığından dolayı zengin bir kültürel miras barındırıyor. Bölgenin geçmişte Kafkaslardan Anadolu’ya geçiş yolu üzerinde olması, İpek Yolu gibi stratejik ve önemli özellikleri olan bir konumda olması ve kervan yollarının burada birleşmesi gibi faktörler bölgeye hareketlilik ve medeniyet getirmiştir. Tarihsel süreçte geçiş bölgesi olan ilde, kale kalıntıları, kervan yolları, höyükler, yeraltı tünelleri, oyulmuş mağaralar, mahzenler, yer altından çıkarılan belgeler, taş ve kayalara işlenmiş kitabeler geçmiş kültürlerin ve medeniyetlerinin zengin birer ifadesidir. Bölge, inanç turizmi, kültür turizmi, termal turizm, yayla turizmi, doğa turizmi, mağara turizmi ve kuş gözlemciliğinde önemli potansiyellere sahiptir.

Ağrı ilinin turistik arz ve talep verilerine göre, 2018 yılında destinasyonda konaklama yapan yerli ve yabancı ziyaretçi sayısı 57.844 kişi, geceleme sayısı ise 82.186’dır. Turizm arzı çerçevesinde Kasım 2019 itibarıyla işletme belgeli 24, belediye belgeli on adet konaklama tesisi bulunuyor. Bu tesisler toplam 2.410 yatak kapasitesine sahiptir. Ayrıca yatırım belgeli üç tesis de toplam 442 yatak kapasitelidir. Bölgede 21 adet A grubu seyahat acentası faaliyet gösteriyor.

Ağrı iline ulaşım havayolu ve karayolu ile sağlanıyor. Ağrı, Portekiz’den başlayıp Gürbulak’a kadar ulaşan 5.700 kilometrelik karayolunun bitişinde yer alıyor. Yaklaşık olarak 195 kilometresi Ağrı ilinin sınırları içinde bulunan bu yol 10 ülkeyi birbiriyle bağlıyor. Gürbulak sınır kapasıyla devam etmekte olan bu yol, Japonya’ya kadar ulaşarak yaklaşık 20.500 kilometre ile dünyanın en uzun rotasını meydana getiriyor. Ağrı ili, havayolu ulaşımına 1997 yılında faaliyete geçen havalimanıyla kavuştu. Bu havalimanı 2009 yılında kapasitesi arttırılarak yenilendi. Havalimanından her gün düzenli olarak İstanbul ve Ankara’ya seferler düzenleniyor. Demiryolu ulaşımının bulunmadığı ilde en yakın demiryolu 95 kilometre uzaklıktaki Erzurum’un Horasan ilçesinde bulunuyor.

Bölgede turizm potansiyeline ilişkin yapılan çalışmalar 2023 Turizm Vizyonu, Doğa Turizmi Master Planı ve Dap Planı çerçevesince kamu, sivil toplum kuruluşları ve özel kesim arasında hız kazandı. Turizm sektörünün sosyal, kültürel, ekonomik ve çevresel etkileri bakımından Ağrı ilinde sosyal ve ekonomik kalkınmada önemli roller üstlenerek hem il hem de Türkiye ekonomisine olumlu katkılar sağlayacağı bekleniyor.

Çeşitli kültürlere ve medeniyetlere ev sahipliği yapan ilde çok miktarda kültürel ve tarihi değer bulunuyor. Doğubayazıt ilçesi; İshakpaşa Sarayı, Ahmed-i Hani Türbesi ve Nuh’un Gemisi gibi turistik çekicilikleriyle Türkiye’nin önemli turizm merkezlerinden biri olma yönünde ilerliyor. Bu bağlamda Doğubayazıt ilçesinde yer alan İshak Paşa Sarayı, bölgenin önemli tarihi yapıları arasındadır. Anadolu kültürel mirasının seçkin örneklerinden olan ve mimari görselliği ile dikkat çeken İshak Paşa Sarayı, Topkapı Sarayı’ndan sonra Türkiye’nin ikinci büyük yapılar topluluğudur. Sarayın yapımına Doğubayazıt Sancak Beyi Çolak Abdi Paşa tarafından 1685 yılında başlandı ve 1784’te II. İshak Paşa döneminde saray tamamlandı. Yapım aşaması 99 yıl süren ve mimarisinde Osmanlı, Selçuklu ve Fars medeniyetlerinin ortak etkisinin görüldüğü saray, daha çok bir külliye niteliğindedir.

Ağrı’nın inanç turizminin odak noktası haline gelmesini sağlayan önemli bir değer aynı zamanda dış turizme yönelik olan Ağrı Dağı (5.165 metre) ve bölgesidir. Jeolojik konumunun yanında büyük tufandan sonra Nuh’un Gemisi’nin bu bölgeye ev sahipliği yaptığı inanışıyla efsanevi kutsal yönüdür. Ağrı Dağı’nın güney cephesinde bulunan Üzengili ve Telçeker köyleri arasında gemi biçiminde bir görüntü sergileyen doğal bir anıt bulunuyor. Kuh-i Nuh, Ararat ve Cebel El Haris isimleriyle bilinen Nuh’un Kayıp Kenti ile Nuh’un Gemisi’nin izinin bu doğal anıt olarak Ağrı Dağı’nda yer aldığına inanılıyor. Her yıl bu doğal anıtı çok sayıda yerli ve yabancı turist ziyaret ediyor. İnanç turizmi kapsamında yörenin bir diğer önemli değeri de bölgenin önemli filozof ve şairlerinden olan Ahmedi Hani’nin mezarının bulunduğu Ahmed-i Hani türbesidir. Hani Baba Türbesi olarak da anılan türbe, Doğubayazıt ilçesinde İshak Paşa Sarayı’nın karşısında bulunuyor. Her yıl çok sayıda kişinin ziyaret ettiği türbe şifa arayan, askere giden ve evlenen genç kız ve erkeklerin ziyaret merkezi haline geldi.

Ağrı’da kış turizmini değerlendirmek ve kayak sporu için Bubi Dağı Kayak Tesisleri ve Güneykaya Kayak Merkezi hizmete açıldı. Bubi Dağı Kayak Merkezi, Ağrı’ya 18 kilometre; Ağrı Havalimanı’na 25 kilometre uzaklıkta bulunuyor. 2004 yılında Ağrı Dağı ile yakın çevresini kapsayan 88.104 hektarlık alan “Ağrı Dağı Milli Parkı” olarak ilan edildi. Ağrı ve Iğdır illeri içinde kalan bu milli park; Küçük ve Büyük Ağrı Dağları, Nuh’un Gemisi Kalıntıları ve Meteor Çukuru alanları olarak üç bölümden oluşuyor. Ağrı Doğa Turizm Master Planı çerçevesinde milli park alanında ekoturizm kapsamında doğa yürüyüşü, kuş gözlemciliği, mağara turizmi, av turizmi ve sportif olta balıkçılığı gibi bölgenin turizm arzını karşılayacak nitelikte turizm çekicilikleri tespit edildi. Ayrıca bölgede yer alan Balık Gölü, Doğubayazıt Sazlıkları, Meteor Çukuru, Nuh’un Gemisi Kalıntıları ve Patnos Sarısu Ovası sulak alanları doğa turizmi amacıyla kullanılan koruma statüsündeki alanlardır.

Ağrı ilinde önem arz eden turizm potansiyellerinden bir diğeri de, Diyadin Kaplıcaları’dır. 2634 sayılı Turizmi Teşvik Kanunu uyarınca Ağrı Diyadin “termal turizm merkezi” olarak ilan edildi. Ağrı ilinin Diyadin ilçesinde bulunan Yılanlı, Köprü ve Davut Çermikleri (Kaplıcaları) Termal Turizm Merkezi, 280 hektar alanda yer alıyor. Diyadin Kaplıcaları bölgenin en önemli sıcak su kaynağıdır. Çevre il ve ilçelerden özellikle yaz aylarında bölgeye gelen misafirlerle alanda canlılık yaşanıyor. Kaplıcalarda belediyeye ait tesislerle birlikte özel konaklama tesisleri de bulunuyor.

Gastronomi turizmi açısından Ağrı’ın en tanınmış yemeği Abdigor köftesidir. Bununla birlikte haşıl, alabalık, çiriş ketesi, beyaz bal, hengel, keledoş, pişi erdek, halise, yalancı köfte, murtuğa, saç kavurma, kete, ayran aşı, hasude, kuymak, göşteberg et ve erişte ilin diğer önemli yöresel ürünlerindendir.

Yararlanılan Kaynaklar

Ağrı Belediyesi (2019). Turizm, https://agri.bel.tr/sayfa/turizm/, (Erişim tarihi: 25.11.2019); Karabulut, K. ve Köksal Y. (2018). Ağrı İlinin Turizm Potansiyeli ve Turizmi Geliştirmeye Yönelik Çözüm Önerileri. İçinde; K. Karabulut (Editör), Ağrı İlinin Sosyo-Ekonomik Profili (ss. 205-227). Ankara: Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Yayınları; Kültür ve Turizm Bakanlığı (2019). Turizm İstatistikleri, https://yigm.ktb.gov.tr/TR 9851/turizm-istatistikleri.html, (Erişim tarihi: 26.11.2019); Kültür ve Turizm Bakanlığı (Yatırım ve İşletmeler Genel Müdürlüğü) (2019). Seyahat Acentası Arama, http://yatirimisletmeleruygulama.kultur.gov.tr/Acenta.Web.Sorgu/Sorgu/acentesorgu, (Erişim tarihi: 25.11.2019); Şendurur, U. ve Yazgan Ş. (2018). Ağrı İli Ulaştırma Ağı ve Ağrı İline Ekonomik Etkileri. İçinde; K. Karabulut (Editör), Ağrı İlinin Sosyo-Ekonomik Profili (ss. 197-203). Ankara: Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Yayınları; TÜİK (2019). Nüfus İstatistikleri, http://tuik.gov.tr/Start.do, (Erişim tarihi: 26.11.2019).