Çaybelen Köyü’nün etrafında Dede Mezarı ile beraber Köy Kalesi Tepe Üstü Yerleşmesi ve Gâvur İni Önü Nekropolüde bulunmaktadır. Dede Mezarı Nekropolü, Köy Kalesi Tepe Üstü Yerleşmesinin 400 metre güneydoğusunda yer almaktadır. Köy Kalesi yerleşmesinde (İTÇ) 1-2-3, (OTÇ), Demir Çağı, Hellenistik ve Roma dönemlerine ait buluntular tespit edilmiştir. 1300 metre yükseltide yer alan ve doğal bir kayalık üzerine kurulan bu yerleşmenin taban seviyesinden yüksekliği yaklaşık 30 metredir. Köy Kalesi yerleşmesinin 200 metre kadar güneyindeki bir yamaçta da Gâvur İni Önü Nekropolü uzanmaktadır. Buradaki buluntular, bu mezarlığın İTÇ ve Roma dönemlerinde kullanıldığına işaret etmektedir. Köy Kalesi yerleşmesi, Gâvur İni Önü ve Dede Mezarı Nekropolü’nün birlikte değerlendirilmesi sonucunda bu çevredeki ana yerleşmenin Köy Kalesi olduğu anlaşılmıştır. Burada yerleşenler İTÇ döneminde mezarlarını çoğunlukla Gâvur İni Önü kesimine yapmışlar, daha sonra mezarlık alanlarını Dede Mezarı denilen mevkie taşımışlardır.

Dede Mezarı Nekropolü, 10 kilometre kuzeybatısındaki Yanarlar Nekropolü’nden sonra, bu bölgenin OTÇ kültürleri hakkında bilgi veren yeni ve önemli bir alandır. Bu mezarlık ve çevredeki yerleşmeler üzerinde 2004 yılında Prof. Dr. Özdemir Koçak başkanlığında yürütülen yüzey araştırmaları sırasında ayrıntılı bir çalışma yürütülmüştür. Bu araştırmalar sonucunda Dede Mezarı’nın önemi fark edilmiştir ve burada 2005-2009 yılları arasında Afyonkarahisar Arkeoloji Müzesi Müdürlüğü’nden Müze Müdürü Arkeolog Mevlüt Üyümez'in başkanlığında, bilimsel danışmanlığını Selçuk Üniversitesi öğretim üyesi Prof. Dr. Özdemir Koçak ve Arkeolog Mustafa Bilgin’in yaptığı bir ekip tarafından kazı çalışmaları gerçekleştirilmiştir. Bu mezarlık, ilk bulgulara göre çoğunlukla MÖ ikinci bin yılın başlarından MÖ ikinci bin yıl ortalarına kadar olan bir dönemde kullanılmış olmalıdır. Mezarlık alanında İTÇ, Demir Çağı ve Hellenistik dönemlere ait mezarlara da rastlanmıştır. Bu nekropol alanı, Köy Kalesi yerleşmesinden görülen meyilli bir yamaç üzerinde yer almaktadır. Burada mezarlar, genel olarak yamaçtaki kist tabakasının kazılması suretiyle açılan yerlere yerleştirilmiştir. Bu alanda, küp mezar, taş-sandık mezar ve kaya-oygu mezarlar bulunmaktadır. Gömü şekilleri hoker, yarı hoker ve yakma gömü şeklindedir. Buradaki buluntularının en yakın benzerleri Yanarlar, Çavlum, Sarıket ve Ağızören mezarlıklarında bulunmaktadır. Dede Mezarı Nekropolü, Anadolu’nun MÖ ikinci bin yılına ait yerleşim yeri dışındaki mezarlarına bir yenisini eklemektedir. Dede Mezarında yapılan kazı çalışmalarında bulunan eserler Afyonkarahisar Arkeoloji Müzesinde sergilenmektedir.