Kömbe, Doğu Anadolu Bölgesinin birçok yerinde mayasız hamur kullanılarak yapılan ancak adı yörelere göre kömbe dışında küle, gömme,  göme,  kömeç ve kömme olarak bilinen yiyecektir. Kömbenin aslında bir ekmek veya börek çeşidi olmadığı, hazırlanan hamurun sacda ve üzerine sacın kapatılmasıyla kor halindeki kül ve köz içerisine konularak yavaş yavaş pişirilmesi nedeniyle bu adı aldığı bilinmektedir. Sacda ya da fırınlı sobalarda pişirilen kömbeler oldukça yaygın ve köklü bir geleneğin ürünüdür. Kömbe kim tarafından, hangi malzemelerin kullanıldığına bakılarak adlandırılmaktadır. Un kavurmalı kömbe, keklik kömbesi, koç kömbesi, patatesli kömbe, kürt kömbesi, yüz kömbesi ve sac kömbesi başlıca çeşitlerindendir.

Kırsal alanlarda yer alan köylerde kıymalık etle birlikte iç malzeme olarak çökelek, ıspanak, ceviz kullanılarak ev sobalarının fırınlarında pişirilerek elde edilmektedir.  Mevsimine uygun olursa dağ otları da tercih edilmektedir. Ancak Malatya’nın kömbesi ile meşhur Akçadağ ilçesinde yapılan kömbenin sadece kavurmalı yapılması bu kömbeyi diğer coğrafyalardaki kömbelerden ayırmaktadır.   

Malatya'nın Akçadağ ilçesiyle özdeşleşen Akçadağ Kömbesi, kepekli esmer undan elde edilen hamurun yufka şeklinde açılıp iki parçaya ayrıldıktan sonra arasında harç konularak odun ateşinde pişirilmesiyle hazırlanan bir yiyecektir. Akçadağ Kömbesinin yapımında kullanılan buğday, halk arasında ‘’kunduru’’ olarak bilinmekte ve taş değirmenlerde öğütülerek hazırlanmaktadır. Akçadağ Kömbesinin geçmişi eskiye dayanmakta ve yapımı ustalık becerisi gerektirmektedir. Kömbe hamuru üç litre su, iki kg un ve bir yemek kaşığı tuz ile hazırlandıktan sonra yufka şeklinde açılmaktadır. Açılan hamurun neredeyse yarısı, sac veya teşt olarak da adlandırılan ve yaklaşık bir m çapındaki bakır leğenin üzerine serilmektedir. Ardından üzerine önce eritilmiş tereyağı sürülmekte, kavurma ile hazırlanmış iç harç konulmaktadır. İsteğe göre ufalanmış ceviz içi de eklenebilmektedir. Harcın üzerine hamurun kalan yarısı serilerek üzerine tereyağı sürülmekte ve kömbenin hava alması için delikler açılmaktadır. Hamurun üzerine bir yemek kaşığı ile şekiller verilmekte ve dilimlerin yerleri hafifçe belirlenmektedir. Hamurun üzerine yarım çay bardağı su ile karıştırılmış bir tatlı kaşığı domates salçası sürülmektedir. Ardından sac veya teşt kor haline gelmiş odun ateşi üzerine konulup üzeri bir sini ile kapatıldıktan sonra bu sininin üzerine de kor halindeki odun konularak pişirilmektedir. Pişirme işlemi odun ateşinin yakıldığı büyük fırında da yapılabilmektedir. Akçadağ Kömbesi iki-dört °C’de üç gün boyunca muhafaza edilebilmektedir.

Akçadağ Kömbesi genellikle özel günlerde, bayramlarda, doğumlarda, ziyafetlerde hazırlanmaktadır. Özellikle Hıdırellez kutlamalarında komşular arasında sıkça yapılıp tüketilen Akçadağ Kömbesinin geçmişi bu nedenle çok eskilere dayanmaktadır. Coğrafi sınır ile bağı bulunan Akçadağ Kömbesinin bütün üretim aşamaları belirtilen coğrafi sınırda gerçekleştirilmektedir. Akçadağ Kömbesi 2021 yılında Mahreç işaretli coğrafi ürün olarak tescillenmiştir.  

Yararlanılan Kaynaklar

Akbaba, M. ve Özel, G. (2023). Doğu Anadolu Bölgesi Yöresel Mutfağında Kete ve Kömbe Üzerine Bir Araştırma, İçinde; Altunöz, M. ve Karaçar, E. (Editör), Her Yönüyle Turizm Araştırmaları-2 (ss. 58-72) İstanbul: Çizgi Kitapevi; Kılıç, İ.H., Polat, I., Başaranlar, B. ve Çakar, Ş. (2013). Malatya Mutfak ve Yemek Kültürü. Malatya: Malatya Valiliği Malatya Kitaplığı Yayınları; Koca, N. ve Yazıcı, H. (2014). Coğrafi Faktörlerin Türkiye Ekmek Kültürü Üzerindeki Etkileri, Turkish Studies, 9(8): 35-45.; Tapan, İ. (2023). Malatya ilindeki coğrafi işaretli ürünlerin değerlendirilmesi, Fikriyat Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 3(1): 41-64.; Türk Patent ve Marka Kurumu (2021). Coğrafi İşaretler ve Geleneksel Ürün Adları, https://ci.turkpatent.gov.tr/cografi-isaretler/detay/38557, (Erişim tarihi: 15.02.2024).