İç Anadolu ve Akdeniz’den Doğu Anadolu’ya geçiş sağlayan bir güzergâhta yer alan Malatya; doğudan Elazığ’a, kuzeyden Erzincan’a, kuzey batıdan Sivas’a, batıdan Maraş’a, güneyden Adıyaman’a ve güneydoğudan Diyarbakır’a sınırı olan yaklaşık yedi bin yıllık tarihi bir yerleşim merkezidir. İlin güneyinde Toros Dağları yer alırken, batı ve kuzey yönlerinde Nurhak, Akçababa ve Yama dağları bulunuyor. Malatya, bu dağlar arasında yer alan bir ovadır ve yükseltisi rakım olarak deniz yüzeyinden 900 metredir. İlde kışlar karlı ve soğukken, yazları sıcak ve kuru havaların yaşandığı karasal iklim hüküm sürmektedir.

Karasal iklim kuşağında yer almasına rağmen su kaynakları bakımından oldukça zengindir. İlin doğusundan Fırat Irmağı geçmektedir; Tohma Suyu, Sultan Suyu, Kuruçay ve Sürgü Çayı gibi önemli akarsular da ovayı besliyor. Horata Subaşı, Gündüzbey Subaşı, Tecde Bahçeleri, Sürgü Pınarbaşı ve Takaz Pınarbaşı, Malatya’da yer alan önemli sulak mesire alanlarıdır. Aynı zamanda il merkez ve ilçelerinde Harapşehir madensuyu, Rotükan madensuyu ve Aşağı İspendere madensuyu olmak üzere önemli mineralli içme suyu kaynakları bulunuyor.

MÖ 5000’li yıllardan itibaren yerleşim merkezi olarak kullanılan Malatya’nın adı ilk devirlerde Maldiye diye bilinirken, Asurlar ve Urartular döneminde Meletia, Melidi, Meliddu ve Malita adları kullanıldı. Hititler döneminde de Milidia adı kullanıldı. Roma döneminde ise Melita ya da Melitene adıyla bilinen yöre sonraları Malatya biçimine döndü. Malatya; Hititler, Med, Pers, Diadok, Kapadokya, Selökid, Pontus, Roma ve Bizans gibi büyük imparatorlukların yüzyıllarca hüküm sürdüğü topraklardandı. Tarihi çok eskilere dayanan bu ilin, arkeolojik kazılar sonunda dünyanın bilinen ilk yerleşim yerlerinden biri olduğu görüldü.

Malatya, İslam uygarlığı döneminde de Anadolu Selçuklu sınırları içerisinde yer aldı. Bu dönemde tarihi ve mimari birçok yapının inşa edildiği mekânlardandır. Bu kadim yerleşim merkezi büyük seyyah Evliya Çelebi tarafından da gezildi; tarihi ve doğal yönleriyle seyahatnamede tanıtıldı. “Kırmızı, sarı, mişmiş, beyaz, bey, sulu ve etli adlarıyla yedi çeşit sulu kayısısı olur ki bağdan şehre seleler ile güçlükle getirilir dünyaca ünlüdür… Bahar mevsimi geldiğinde Malatya şehrinin küçük büyük, zengin fakir bütün halkı Aspozu bağlarına göçerler.” diyen yazar yörenin yaşanabilirliğiyle ilgili bilgiler vermiştir.

Malatya’nın Akçadağ, Arapkir, Arguvan, Battalgazi, Darende, Doğanşehir, Doğanyol, Hekimhan, Kale, Kuluncak, Pütürge, Yazıhan ve Yeşilyurt olmak üzere 13 ilçesi bulunuyor. Akçadağ kayısısıyla, Arapkir üzümüyle, Arguvan türküleriyle, Darende armuduyla, Doğanşehir elmasıyla, Hekimhan ceviziyle, Pütürge yeşil doğasıyla, Yeşilyurt ise kirazı ile ülke genelinde tanınıyor. Malatya il ve ilçelerinde bahçecilik ve tarım yapılırken dağlık ve yükseltili yerlerinde küçükbaş hayvancılık yapılıyor. İlin merkez nüfusunun önemli bir kısmı, ilçelerde tarım ve hayvancılıkla uğraşıyor. Yazları şehir merkezinin nüfusu bu işler dolayısıyla azalıyor, kışları ise tekrar kasabadan merkeze dönen kişilerle birlikte nüfus artıyor.

Malatya’nın tarihi çok eskiye dayanıyor; il merkezinde ve ilçelerinde bulunan tarihî ve mimarî yapılar bu iddiayı destekliyor. Aslantepe, Cafer, Değirmentepe, Gelinciktepe, İmamoğlu, Köşkerbaba, Fethiye, Güzelyurt, Ören, İkinciler ve Pirot höyükleri önemli eski ve tarihi yerleşim yerleridir. Buralarda yerli ve yabancı birçok araştırmacı tarafından çalışmalar yapılıyor. Bunların yanı sıra Malatya’da Selçuklu ve Osmanlı devletleri dönemlerine ait önemli mimari yapılar da yer alıyor.

Battalgazi ilçesinde Silahtar Mustafa Paşa Kervansarayı, Kanlı Kümbet, Emir Ömer (yatır), Ak Minare, Ahmet Duran Türbesi, Nefise Hatun Kümbeti, Sıddı Zeynep Türbesi, Battalgazi Kale Surları, Sütlü Minare, Ulucami önemli tarihi mimamri yapılardır. Darende’de Şeyh Hamid-i Veli Zaviyesi (Somuncu Baba), kudret havuzu, Hasangazi Türbesi ve Şehitlik Anıtı, Tohma Kanyonu, Zengibar Kalesi, Yusuf Paşa Bedesteni, Hüseyin Paşa Hamamı, Ulu Camii, Yalnız Minareler, Nadir Köprüsü, Uzunok (Kavlak) Köprüsü, Medişeyh Türbesi, Abdurrahman-ı Erzincani Camii ve Külliyesi, Aslantaşlar, Ozan anıt mezarları, Maşettepe Tümülüsü yer alıyor. Arapkir’de Şeyh Hasan Bey (Cafer Paşa) Camii, Gümrükçü Osmanpaşa Camii, Çobanlı Camii, Mirliva Ahmet Bey Camii, Molla Eyüp Camii (Ispanakçı Mustafa Paşa Kütüphanesi), Meydan Köprüsü, Arapkir Kalesi, Ömer Baba Türbesi, Millet Han, Osman Paşa Hamamı, Çarşı Hamamı, Hacı Şerif Ağa Hamamı ve Elmasik Hamamı bulunuyor. Yazıhan’da da Abdüsselam Camii vardır.

Malatya’nın diğer ilçelerinde ise, Kabak Abdal Türbesi, Sulu Mağara (Doğanşehir), Roma sur kalıntıları (Doğanşehir), Buzluk Ansur ve Taşhan gibi doğal ve tarihi yapılar yer alıyor. Malatya’nın Battalgazi ilçesi şehrin eski yerleşim yerini teşkil ettiği için bünyesinde önemli mimari ve kültürel yapıları barındırıyor. Bu yapılar arasında Toptaş Camii’nin önemli bir yeri vardır. Bu caminin sol saçağının altında 11 tane kesme ve bir tane binek olmak üzere 12 taş vardır. Burada yer alan kesme taşlar yolcular, ihtiyaç sahipleri ve evsizlerin üzerine oturmaları için yapıldı. Bu taşlara oturan kimseler yörenin ileri gelenleri tarafından evlerinde misafir ediliyor ve ağırlanıyor. Bütün bu mimari yapıların yanında ilde Köprülü Mehmet Paşa Camii, Abdülrezzak Camii, İriağaç-Köy Camii, Yusuf Ziya Paşa Camii, Söğütlü Camii ve Yeni Camii’nin yanı sıra Taşhoran Kilisesi ile Venk Kilisesi de bulunuyor.

Malatya tarihi, kültürel ve mimari zenginliğinin yanı sıra edebiyat ve kültür varlığının da devam ettiği önemli ilim ve sanat merkezlerindendir. Battalgazi ve Battalname destan geleneği Malatya çevresinde oluşan ve tüm Türki devletler tarafından bilinen önemli bir anlatıdır. Buna ek olarak ilde önemli klasik şairler ve halk şairleri yetişti. Büyük mutasavvıf şair Niyazi-i Mısrî’yle beraber günümüze kadar birçok önemli âşık yetişti. Bu şair ve âşıkların toplam sayısı yüzlercedir.

Malatya, tarihi ve mimari özelliklerinin yanında birçok festivalin düzenlendiği önemli bir kültür merkezidir. İlde her yıl Kayısı Festivali ve Uluslararası Kısa Film Festivali düzenleniyor. Malatya’nın yanı sıra ilçelerinde de önemli festivaller düzenleniyor. Doğanşehir’de Elma Festivali, Yuvalı Köyü’nde Çilek Festivali, Yeşilyurt’ta Kiraz Festivali, Arguvan’da Türkü Festivali, Akçadağ Levent Vadisi’nde Uluslararası Doğa Sporları ve Fotoğraf Festivali gibi kültür şölenleri yapılıyor. Bu şölenlere il ve il dışından çok sayıda katılımcı katılıyor; yörede her yıl yurtdışından gelen binlerce ziyaretçi de ağırlanıyor.

Malatya, zengin ve çok çeşitli bir mutfak kültürüne sahiptir. Yöreye has yemekler gendime, malhuta, pıt pıt, kuymuk, pilo, tavşan yufkası, kömbe, nişe bastığı, un bastığı, kulak çorbası, patlıcanlı kâğıt kebabı, analıkızlı köfte olarak sıralanıyor. İlde aynı zamanda bölgenin önemli tarım ürünü olan kayısıdan da birçok ürün elde ediliyor. Kayısı Araştırma Enstitüsü kapsamında yapılan çalışmalarda ana maddesi kayısı olan; sucuk, kayısı çikolata, orjikli kayısı, kayısı döner, gün kurusu, kayısı çekirdeği kahvesi, kayısı sirkesi, kayısı pekmezi gibi ürünler halkın ve ziyaretçilerin beğenisine sunuluyor.

İsmet İnönü ve Turgut Özal gibi iki cumhurbaşkanı yetiştiren Malatya; İnönü Üniversitesi ve Turgut Özal Üniversitesi olmak üzere iki yükseköğretim kurumuyla eğitim, kültür ve iş hayatına önemli katkılar sağlıyor.