Malatya Ulucami olarak da bilinen Battalgazi Ulucami, Eski Malatya’nın merkezindeki Battalgazi ilçesindedir. Cami, Anadolu Selçuklu hükümdarı, I. Alâeddin Keykubad tarafından 1224’te yaptırılmıştır. Caminin mimarı Yakup bin Ebubekir’dir. Özgün kitabe günümüzde Malatya Müzesi’nde sergilenmektedir.

Zaman içinde yapılan tamir ve müdahaleler sonucu caminin planı ve mimarisinde çeşitli değişiklikler meydana gelmiştir. 1247 ve 1274 yıllarında yapıya esaslı müdahalelerde bulunulmuş ve kuzeyine yeni bir bölüm eklenmiştir. 1902 yılında tekrar onarım gören cami uzun süre bakımsız ve harap durumda kalmış, ardından 1960’lı ve 1980’li yıllarda da restorasyon çalışmaları yapılmıştır. Cami, en son 2005 yılında Vakıflar Bölge Müdürlüğü tarafından onarılmış ve günümüzde kullanılır durumdadır.

Yapıda, taş ve tuğla malzeme kullanımı görülmektedir. Tuğla olan kısımlar ilk camiden kalan bölümlerdir, taş kullanılan kısımlar ise daha sonraki devirlerde eklenmiştir. Yapı beden duvarları moloz taş, özgün durumdaki batı revakı, kemerler, üst örtüler ve minare tamamen tuğladan inşa edilmiştir. İç mekânda ve avluya bakan cephelerde özgün olmayan kesme taş kullanımına da rastlanmaktadır. Dıştan yapının bütün cephelerine, sonraki dönemlerde inşa edilen payandalar ile desteklenen ve yapıya özgün olmayan saç kaplamalı çatılar eklenmiştir.

Cami, kuzey- güney doğrultulu ve dikdörtgen planlıdır. Ortada iç avlu yer alıyor. Avlu güneyinde büyük sivri kemerli bir eyvan ile eyvana bitişik, kubbeli ana mekân vardır. Mihrap, kubbeli mekândadır. Kubbeli mekân ikişer adet sivri kemerli açıklık ile yanlardaki neflere bağlanmaktadır. Kubbe örgüsü, yatay istif düzenindeki sırsız tuğlalar ve aralarına spiral şeklinde yerleştirilen firuze renkli sırlı çinilerden oluşmaktadır. Ek olarak, kubbe merkezinde çini süslemeler ile düzenlenen Mühr-ü Süleyman (altı köşeli yıldız) motifi şeklinde dekoratif kufi yazıyla Muhammed ismi yazmaktadır. Çini kaplı özgün mihrap günümüze ulaşmadığından yerine yeni mihrap eklenmiştir. Camideki ahşap minber de Malatya Söğütlü Camii’nden getirilmiştir. Özgün minber Ankara Etnografya Müzesi’nde sergilenmektedirr. Avlu etrafında doğu- batı doğrultulu, birbirine paralel tonoz örtülü revaklar vardır. Doğu yönündeki revaklar ortada ikişer, batıdakiler ortada birer ayak ile desteklenmektedir, doğu revakı taş malzeme ile sonradan onarıldı, batı revakı ise tuğla kullanımı ve çini süslemeleri ile özgün durumunu kısmen korumaktadır. Çiniler ile oluşturulan desenlerin şekil ve yerleşimleri büyük oranda simetriktir. Özgün revak kemerlerinin alın ve yüzeyleri ile kubbe eteğinde çeşitli ayet ve sureler yazılıdır. Revak kemerleri güneyde eyvan ile kuzeyde ise ek bölümün duvarıyla birleşmektedir. Kubbeli, eyvanlı ve iç avlulu kısımlar cami mimarisindeki özgün bölümler, kuzeydeki mekânlar ise camiye sonradan eklenen alanlardır. Kuzeydeki ek bölümde, tarihi kaynaklara göre cami ile ilgisi olmadığı düşünülen kaysariye kitabesi bulunmaktadır. Cami minaresi de ilk yapıya sonradan eklenerek batı duvarının kuzey ucundaki duvara bitişik olarak inşa edilmiş tir ve kaidesi kuzeydeki ek bölümün içindedir. Minare sekizgen kaide üzerinde silindirik olarak yükselmektedir. Caminin güney, doğu ve batı olmak üzere üç kapısı vardır. Güney kapısı 1224 tarihli, batı kapısı 1247 tarihli, doğu kapısı ise 1274 tarihlidir. Güney kapısı günümüzde kullanılmamaktadır, doğu ve batı kapıları kullanılmaktadır.

Tek eyvanlı ve avlulu planı ile özgün olan cami, bölgedeki en önemli tarihi yapılardan biridir. İnşasındaki tuğla kullanımı, çoğunlukla geometrik motiflerdeki bezemeleri, süslemeleri ve çini kullanımları ile yapının mimarisi oldukça dikkat çekicidir.