Zara, İç Anadolu Bölgesi’nde yer alan Sivas’ın doğusunda bulunan bir ilçedir. Kuzeyde Koyulhisar, doğuda İmranlı, güneydoğuda Divriği, güneybatıda Kangal, batıda Hafik, kuzeybatıda Doğanşar ile sınırı vardır. Zara ilçesinin toplam yüzölçümü 2.616 kilometrekaredir ve ortalama yükseltisi 1350 metredir.

Zara genel olarak dağlık bir yapıdadır. Kuzeyde ilin en önemli dağ sıralarından olan Kösedağları ve Kızıldağ ile çevrilidir. İlçenin güney sınırları ise Divriği bölgesine ait dağ sırası ile kesişmektedir. Bu dağlar arasında yer alan Çengelli ve Gürlevik Dağları alandaki önemli yükseltilerdir. Zara’daki düz sahalar, Kızılırmak tarafından şekillendirilmiş olup ilçenin eğiminin az olduğu alanlarını oluşturmaktadır. İlçenin başlıca akarsuyu olan Kızılırmak, birçok yan akarsu ile beslenir. Kızılırmak’a ek olarak Acısu ve Habeş Çayı gibi önemli kollar da ilçenin su kaynaklarındandır. Ayrıca Menet Deresi, Kuruçay, Çorakçı Deresi, Tuzla Deresi, Karabel Deresi ve Abas Deresi gibi daha küçük akarsular da ilçenin su varlıkları arasındadır. Zara’daki en önemli göl ilçe merkezinin 10 kilometre batısında yer alan Tödürge Gölü’dür. Ayrıca Büyükköy yakınlarında bulunan Aygır Gölü de ilçenin diğer önemli gölü olarak dikkat çekmektedir. Yine ilçede karstik saha üzerinde oluşan Canova gölleri de önemli su varlıklarındandır. İklim, Sivas’ta görülen hakim iklim özellikleri ile benzerlik göstermektedir. Yazları sıcak ve kurak geçer, kışları ise soğuk ve kar yağışlıdır. Meteoroloji Genel Müdürlüğü verilerine göre yaz dönemlerinde ortalama sıcaklık değeri 19,7 °C iken kış döneminde -3,6 °C dolaylarındadır.

Zara ilçesi tarihi ve idari yapısı çeşitli arkeolojik buluntular ve yazılı kaynaklar ışığında şekillenmiştir. Yapılan yüzeysel araştırmalara göre bölgeye ilk yerleşim Neolitik döneme kadar gitmektedir. Özellikle Tödürge Gölü çevresinde, Tolos Tepesi’ndeki mağaralarda ve Çil Hasan Mevkii ile Tepecik Höyüğü gibi yerleşim alanlarında çeşitli kalıntılara ulaşılmıştır. Ayrıca Bizans dönemine ait kalıntılar Kızılkale, Devekse ve Bağlama köylerinde tespit edilmiştir. Hititler ve sonraki uygarlıklara ait izler Zara çevresinde de görülmektedir. Malazgirt Zaferi'nin ardından bölgeye Türk boylarının yerleşmeye başladığı, Avşar, Eymür, Dodurga, Iğdır, Kargın, Kızık ve Oğuz boylarının isimlerini taşıyan köylerin varlığından anlaşılmakta; bu durum, söz konusu yerleşimlerin erken dönem Türk yerleşimleri olduğunu göstermektedir. Şeyh Merzuban’ın bölgedeki etkisi Müslümanların yerleşmesinde önemli bir rol oynamıştır. Şeyh Merzuban Selçuklu Sultanı Alaeddin Keykubat’ı Zara’da misafir etmiş ve sultanın bölgeye olan ilgisini çekmiştir. Moğol hâkimiyetinden sonra Zara sırasıyla Eretna ve Kadı Burhaneddin devletlerinin sınırları içinde kalmıştır. 1398’de Yıldırım Bayezid tarafından Osmanlı topraklarına katılan Zara, Osmanlı döneminde gelişmeye başlamıştır. Osmanlı dönemi kayıtlarında eski adı Koçgiri olarak geçen bu yerleşim, Kanuni Sultan Süleyman döneminde Koçgiri Aşireti’nin bölgeye yerleşmesiyle önemli bir yerleşim haline gelmiştir. 1856’da Koçgiri adıyla nahiye, 1870’te ise Zara adıyla kaza merkezi olmuştur. 1888 ve 1892 yıllarında yapılan düzenlemelerle Zara, ilçe statüsüne kavuşmuş ve idari yapı tesis edilmiştir. Günümüzde Zara 135 köy ve 157 mezra ile idari yapısını sürdürmektedir.

Zara ilçesinin 1927 yılı nüfusu 48.063 iken 1945 yılında 67.596 kişidir. Bu yıldan itibaren ilçenin nüfusu sürekli olarak düşüş göstermiştir. 2024 yılında toplam 21.951 kişidir. Zara’nın nüfus yoğunluğu ise 8,3 kişidir. İlçe köklü bir yerleşim alanı olmasına rağmen 1945 yılından itibaren sürekli göç vermiştir. Başta Sivas Merkez olmak üzere İstanbul, İzmir, Ankara gibi sanayi, ticaret ve diğer ekonomik olanakların daha gelişmiş olduğu alanlara göç söz konusudur. 2023 yılı verilerine göre okuryazarlık oranı yüzde 92’dir. İlçede ilköğretim ve ortaöğretim kademelerinde 23 kurum bulunmaktadır. Ayrıca Sivas Cumhuriyet Üniversitesi’ne bağlı yedi bölüm ve altı programla Zara Ahmet Çuhadaroğlu Meslek Yüksekokulu ilçedeki önemli eğitim kurumudur.

Sivas’ın diğer illerinde olduğu gibi Zara’da da hakim ekonomik faaliyetler tarım ve hayvancılıktır. Arazi yapısından kaynaklı tarımsal alanlar çok sınırlıdır. Yapılan tarımsal üretim bitkileri genellikle kurak iklime uyum sağlamış buğday, arpa, fiğ gibi ürünlerdir. Bunun yanında sulamalı tarım ile yonca, korunga, patates, şeker pancarı gibi ürünlerin üretimi de sağlanmaktadır. Hayvancılıkta et-süt besiciliği, arıcılık ve alabalık yetiştiriciliği ön plana çıkmaktadır. Özellikle son zamanlarda bal üretimi önemli değer kazanmıştır. Bitki çeşitliliği bal üretiminin gelişmesine ve rağbet görmesine yol açmıştır. 2024 yılında bal faaliyeti yapan işletme sayısı 270’e kadar ulaşmıştır. Zara balının tanıtılması amacıyla her yıl festival düzenlenmektedir. İlçede sanayi faaliyetleri çok gelişmemiştir. Yapılan uygulamaların tamamına yakını atölye tipi bakım onarım işletmeleridir. Bunun yanında ev tipi üretimler de görülebilmektedir.

Zara ilçesi ve köylerinde doğal ve kültürel oluşumlu unsurlar ilçenin turizm etkinliklerinin gelişmesinde önemli bir pay sahibidir. Doğal varlıklar Tödürge Gölü, Sülük Gölü, Canova Köyü’ndeki göller, karstik yapıdan kaynaklı doğal köprüler, mağaralar ve diğer oluşumlar ilçedeki doğal oluşumlu varlıklardan bazılarını oluşturmaktadır. Özellikle Tödürge Gölü Sivas’ın en büyük doğal oluşumlu göl olma özelliğini göstermektedir ve ilçe merkezine yaklaşık 26 kilometre uzaklıktadır. Göl etrafında bir de mesire alanı bulunmakta olup çevrede yaşayan insanlar tarafından çokça ziyaret edilmektedir. Ancak Tödürge Gölü’nü cazip kılan unsur mesire alanının varlığı değil gölün kuş varlığı açısından zengin olmasındandır. Gölde yaşayan kuşlar haricinde göç eden kuşların da uğrak yeri olması buranın kuş çeşitliliği bakımından zengin olmasına yol açmıştır. Çok sayıda ve ender türde kuşlara ev sahipliği yapan göl çevresinde çeşitli kuş gözlem alanları bulunmaktadır. Ayrıca insanların göl üzerinde çeşitli spor faaliyetlerini yapabildiği imkanlar da vardır. Son zamanlarda çeşitli sosyal medya tanıtımları ile ön plana çıkan bir diğer doğal unsur ise Canova Köyü’nde bulunan göllerdir. Göller karstik çukurlar içerisinde oluşan eşsiz güzelliktedirler ve insanların uğrak yeri haline gelmişlerdir.

İlçe ve köylerinde bulunan kültür öğeleri de önemli turizm varlıkları durumundadır. Tödürge Gölü Mağaraları, Zaralızade Mehmetpaşa Camii, Zara Konakları, Zara Şehitliği ve Anıtları, Büyük Hamam, Şeyh Merbuzan Türbesi, Acısu Köprüsü-Tekke Köprüsü, Şeyh İbrahim El Aziz Camii, Kuşçu Hasan Dede Türbesi, Pir Gökçek Türbesi, Zara Bal Festivali, Kültepe Höyüğü, Tepecik Höyüğü, Lafcılar Ağılı Höyüğü, Ziyaret (Sivri)Tepe Yerleşimi, Çermik Höyüğü, Kızıltepe Yerleşimi ve Tümülüsü, Hocasöğüdü Sırtı Yerleşimi, Kümbet Höyüğü, Kuşlaryurdu (Kayabaşı) Kalesi Sancakkale Köyü Kalesi, Karslılar Kale Yerleşimi, Korkut Köyü Kalesi gibi varlıklar turizm faaliyetlerini güçlendirmektedir. Bu kültür varlıklarından Tödürge Gölü Mağaralarının tarihi ilkçağlara kadar gitmektedir. Burada 100 civarında küçüklü büyüklü mağara oyuntuları yer almaktadır. Eski dönemlerde özellikle yerleşme amaçlı açılan bu mağaralar ziyaretçilerin ilgisini de oldukça çekmektedir.

İlçenin kültürel oluşumlarından bir diğeri Zara balı festivalidir. Zara balı ilçenin önemli hem geçim kaynağı hem kültürel zenginliği haline gelmiştir. Her yıl düzenlenen festivale ilçeden, ilden, çevre illerden ve Türkiye’nin diğer tüm illerinden turist katılmaktadır. İlçeye ait coğrafi işaretli ürünler de yer almaktadır. Zara balı ve Zara sac ekmeği ilçenin mehreçli coğrafi işaretli ürünleri olarak 2022 yılında tescillenmiştir. İlçenin Karadeniz Bölgesi’ne yakın olması dağların yüksek kesimlerinde yaylacılık faaliyetlerini de geliştirmiştir. Kurbağa, Karapınar, Ağmaşat, Paşaçayırı gibi yaylalar doğa turizminin gelişmesine olumlu yönde katkı sağlamaktadır.

İlçe turizm olanaklarının geniş olması ve yaz dönemlerinde birçok kişiye ev sahipliği yapması sebebiyle konaklama imkanları gelişmiştir. Zara Mehmet Habib Soluk Öğretmenevi, Garden Zara Otel Restoran, Zara polis lojmanı, Turan otel, Gülistan otel, Zara palas otel, Otel zara 2000 gibi konaklama imkanları bulunmaktadır. Zara Sivas ilçe merkezine 71 kilometre mesafede bulunmaktadır. Sivas ile Erzincan karayolu arasında bulunmasından dolayı ulaşım imkanlarının kolay olduğunu söylemek mümkündür. İlçeye sadece karayolu ile bağlantı sağlanmaktadır.

Zara ilçesinin kuzeyinde Koyulhisar, kuzeydoğusunda Suşehri, doğusunda İmranlı, güney ve güney doğusunda Divriği, güneybatısında Kangal ve Ulaş, batısında Hafik ve kuzeybatısında ise Doğanşar ilçesi ile sınırı bulunmaktadır.  Zara ilçesi'nde 135 köy yerleşmesi ve mahalle, mezraa, ağıl, çiftlik ve yayla yerleşmeleri ile birlikte toplam yerleşme sayısı ise 292’dir. İlçenin yüzölçümü 2459 kilometrekaredir.

Zara ilçesi kuzey ve güneyden Alp Orojenezi ile meydana gelmiş yüksek sıradağlar ile çevrilidir. Ortalama yükseltisi 1650 metre olup, ilçenin en önemli akarsuyu Kızılırmaktır. İrili ufaklı çok sayıda göl bulunmaktadır. Bu göllerin dördü yapay göl özelliğindeki göletlerdir (Şerefiye Göleti, Kemeriz Göleti, Akören Barajı, Karacahisar Göleti). Diğerleri ise geçici ve daimî özellikte olan doğal göllerdir. Göller genel olarak Zara'nın batı kısımlarında yoğunluk göstermektedir. Bu göller Oligo- Miyosen yaşlı jipsli seri üzerinde erime ve çökme ile gelişen, çoğu dolin (koyak) adı verilen çukurlarda suların birikmesi ile meydana gelen karstik kökenli göllerdir. Bu göller arasında en önemlisi Tödürge gölü olup, 1380 sayılı su ürünleri kanunu kapsamında su ürünleri istihsal ve üreme sahaları kapsamında koruma altındadır.  Ramsar sözleşmesine ve Sulak Alanların Korunması Yönetmeliğine göre Tödürge Gölü büyük öneme sahip ekosistemlerdendir. Karasal iklim görülen ilçede yıllık ortalama sıcaklık 8.5 °C’dir. 

Yerleşme tarihi prehistorik dönemlere kadar giden Zara ilçesinin kimler tarafından ve ne zaman kurulduğu tam bilinmemektedir. Ancak İlçenin Anadolu’da varlığını sürdüren Hitit, Roma ve Bizans İmparatorluğuna ev sahipliği yaptığı bunu takip eden süreçte  ise Perslerin istilasına uğradığı bilinmektedir. İlçenin Türk hakimiyetine girmesi ise Malazgirt Savaşı’ndan sonra gerçekleşmiş olup, Türk beyliklerinin yerleşmeye başladığı saha önce Selçuklular ve 1473 yılından sonra ise Osmanlı Devleti hakimiyetine geçmiştir.  Osmanlı idaresinde ki Zara ilçesi 1872 yılında Koçgiri adıyla nahiye merkezi, 1876 yılında ise Sivas merkez sancağına bağlı bir kaza olmuştur. İlçenin 2024 yılı ADNKS (Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi) verilerine göre nüfusu 21.951 kişidir.

İlçede hakim olan ekonomik faaliyet türü tarım ve hayvancılık başta olmak üzere ticaret, ormancılık ve ulaşımda önemli faaliyet kollarındandır. Ekonomik faaliyetler içerisinde en önemli gelir kaynağı olan faaliyet arıclık olarak öne çıkmaktadır. Bu durumun ortaya çıkmasında coğrafi konum ve doğal çevre faktörleri oldukça önemlidir. İlçe floristik özellikleri bakımından oldukça zengindir.  Ayrıca yer altı kaynakları bakımından ilçede çok sayıda metalik maden ve endüstriyel hammadde yatağı bulunmaktadır. Bunlardan en önemlileri krom, kurşun-çinko, sölestin, asbest, kaolen talk, stronsiyum, jips ve anhidrit gibi madenlerdir.

Zara ilçesi, turistik değerler oluşturabilecek zengin doğal, tarihi ve kültürel değerlere sahiptir. Turizme konu olan başlıca doğal değerler karstik oluşumlar ile meydana gelen mağaralar, göller ve diğer göller, dağlık alanlarındaki yaylalar ile mesire alanları oluşturmaktadır. Tarihi ve kültürel değerler ise höyükler, kaya mağaraları, kilise ve camiler, türbeler, köprüler, hamam ve konaklar ile düzenlenen şenlikler ve festivallerdir. Zara ilçesinin turizm potansiyeli en yüksek olan doğal miras alanı Tödürge Gölü’dür. Göl, Zara- Sivas arasındaki D 200 karayolunun kuzey kenarında yer almaktadır. Kıyıları yer yer bataklık ve sazlıklar ile çevrili olan göl çevresindeki geniş sazlık ve bataklıklarda beslenme ve üreme olanağı ile leylek, ördek, kerkenez, karabatak, saz delicesi, kaya kartalı ve saka gibi pek çok türün görüldüğü önemli bir kuş gözlem alanıdır. Bunun yanı sıra Tödürge köyünde yer alan kaya mağaraları MÖ 2600 yıllarına giden eski buluntuların yer aldığı turizme kazandırılabilecek en yüksek potansiyele sahip doğal ve kültürel miras alanıdır. Ayrıca ilçede düzenlenen festivaller arasında Zara Bal festivali oldukça önemlidir.

Bir yerde turizm faaliyetlerinin gelişebilmesi için gerekli olan arzlardan birini de ulaşım imkanları oluşturmaktadır. Zara ilçesi önemli bir kavşak noktası durumunda olup, İç Anadolu Bölgesi'ni Doğu Anadolu ve Karadeniz bölgelerine bağlayan önemli bir güzergahta yer almaktadır. İlçede doğu yönünde ilerleyen yollar İmranlı üzerinden Refahiye, Erzincan ve Erzurum üzerinden İran istikametine ilerler. Kuzeye açılan yollar ise iki koldan devam eder ve Karadeniz’i iç bölgelere bağlamaktadır. İlçe önemli yolların kavşak noktası olması sebebiyle şehirlerarası otobüs firmalarının da geçiş güzergahında yer almakta ve başta İstanbul ve Ankara olmak üzere birçok şehre ulaşım imkanı bulunmaktadır. İlçenin bağlı bulunduğu il merkezi arası yaklaşık 73 kilometredir. Bu nedenle ilçeye ulaşmak için Sivas şehrinde bulunan Sivas Nuri Demirağ Havalimanı’da alternatif ulaşım imkanları arasında yer alırken TCDD seferleri ile de Sivas şehrine ulaştıktan sonra ilçeye ulaşım sağlanabilir.

Yerel düzeyde bakıldığında ise Zara’da 2019 yılı itibariyle ticari motorlu taşıt sayısı 125’dir. İlçe merkezinde 84 minibüs bulunmakta olup, şehir ile çevre köy ve kasabalar arasında ulaşım hizmetlerini sağlayan bu minibüslerin 25’i, Zara Kooperatif Birliği altında günlük olarak Sivas şehrine yolcu taşımaktadır. Bunun yanı sıra köy minibüsleri ise köy ile şehir arasında hizmet vermektedir. Zara İlçesi’nde 135 köy yerleşmesine rağmen minibüs sayısı 59 ile sınırlıdır.

İlçede yaz döneminde dışarından gelenler ile birlikte nüfusunda artmasına bağlı olarak konaklama tesislerine ihtiyaç duyulmaktadır. İlçede turizm ve ticaret faaliyetlerinin gelişmesine olanak sağlaması bakımından konaklama imkanı bulunan kamu ve özel sektöre ait tesisiler yer almaktadır. Bunlar arasında Zara Mehmet Habib Soluk Öğretmenevi, Zara Polis Lojmanı, Zara Palas Otel, Garden Zara Otel, Otel Zara 2000, Turan Otel, Gülistan Otel sayılabilir. Yeme içme olanakları bakımından ise ilçede yaklaşık olarak büyüklü küçüklü 20’ya yakın lokanta bulunmaktadır. Bunlar haricinde Tödürge gölü kıyısında Cumhuriyet Üniversitesine ait tesis ve Ütük köyünde Alabalık üretim tesisi yeme içme imkanı bulunan alanlar arasında yer almaktadır.