Yılanlı Kilise
Doğal ve Kültürel Miras Kilise
(Aziz Onuphrius Kilisesi)
-
2021
Nevşehir ilinden 13 kilometre uzaklıkta yer alan Göreme ilçesindeki Göreme Açık Hava Müzesi’nde bulunmaktadır. Konum olarak Elmalı Kilise, Azize Barbara Şapeli ve Rahibeler Manastırına (Kızlar Manastırı) yakındır. XI. yüzyıla tarihlendirilen kilisenin girişi kuzeydendir. Yapı, dikdörtgen planlıdır ve iki bölümden meydana gelmektedir. İlk bölümü beşik tonozludur. Güney yönünde mezarların bulunduğu ikinci bölüm düz tavanlıdır. Apsis, sol duvara oyulmuştur fakat kilise tamamlanmadan yarım bırakılmıştır.
Girişin cephe kısmında sol elinde İncil’i ile İsa ve yanında da kilisenin banisi bulunmaktadır. Kilise tonozunun her iki yanında ise Kapadokya bölgesinde saygın olarak görülen azizlerin resimleri yer almaktadır. Kilise Yılanlı ismini, girişin sol tarafında duvarda yer alan Aziz Thomas ile ejderhayı (canavarı) öldüren Aziz Georgios’un sahnesinden almaktadır. Sahnede kırmızı aşı boya, sarı, beyaz ve gri renkleri ve bunların tonları; kontuarlarda ise siyah renk kullanılmıştır. Kıyafetler antiktir, giysilerdeki süsler ve ayrıntılar belirgindir. Rivayete göre, ejderha çok fazla yemek yiyerek ülkenin açlığa ve sefalete sürüklenmesine neden olmaktadır. Libya kralı, ne yaptıysa ejderhayı öldürmeyi başaramaz ve halk çaresizlik içinde ejderhaya ülkedeki genç kızları kurban etmeye başlamıştır. Kralın kızına sıra geldiğinde Aziz Georgios beyaz atı ile denizden gelerek ejderhayı elindeki mızrakla yaralamış ve sonra atının ayakları altında ezerek öldürmüştür. Söz konusu betimlemeyle, insanın dünyevî arzularını öldürmesinin ve nefsini yok etmesinin imgelendiği düşünülmektedir. Aziz George’un ejderhayı öldürmesi, Andromeda’yı Lydda yakınlarındaki bir deniz canavarından kurtardığı söylenen Perseus efsanesinin Hristiyan bir versiyonu olarak tanımlanabilir. Bu, sanatta çok temsil edilen bir temadır, Aziz kırmızı haçlı şövalye zırhı giyen bir genç olarak tasvir edilmektedir.
Kilise tonozunun doğu tarafında, ejderha figürünün sağında ise bir haçın iki tarafında onu tutan İmparator Konstantin ile annesi Helena resmedilmiştir. Bu resim Göreme Açık Hava Müzesi’nde bulunan Azize Catherine Şapeli’ndeki ile benzer bir üslup ve ikonografiyle yapılmıştır. Sağ tarafta ise kiliseye ikinci ismini veren Aziz Onuphrius’un bir tasviri yer almaktadır. Rivayete göre Onuphrius, IV. yüzyılda Mısır’da bulunan Hermepolis Manastırı’nda eğitim görürken bir gün yanına sadece ekmek ve su alarak manastırı terk etmiştir ve bir hermit olarak (münzevi, inzivaya çekilen kişi) yaşamaya başlamıştır. Palmiye ağacından yapılmış küçük bir evde, çölde sadece hurma ve çeşitli bitkiler yiyerek yaşamıştır. Hristiyanlıkta Aziz Onuphrius, faziletin ve nefse hakimiyetin sembolüdür. Her yıl 12 Haziran’da düzenlenen ayinle anılmaktadır. Kilisede tonozun batısında bulunan tasvirde Aziz Onuphrius, palmiye ağacı önünde, çıplak, uzun saçlı olarak ve acı içinde resmedilmiştir. Söz konusu sahnelerin yanı sıra, İsa’nın Vaftizci Yahya ve Meryem’le tasviri, takdis (kutsama) işareti yapan Aziz Thomas, elinde bir kitapla Aziz Basil ve Aziz Onesimus canlandırılmıştır.
Referanslar
Başak, M. (1991). İç Anadolu Turizminin Gelişimi ve İşletilmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü; Birinci, A. (2015). Kapadokya Bölgesi Kiliselerindeki Fresklerin Seramik Yüzeylerde Yorumu (Yüksek lisans sanat çalışması raporu). Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü; Encyclopaedia Britannica, St. George, https://www.britannica.com/biography/Saint-George, (Erişim tarihi: 06.01.2021); Göreme Belediyesi, Yılanlı (Aziz Onuphrius) Kilise, https://www.goreme.bel.tr/tr/yilanli-aziz-onuphrius-kilise, (Erişim tarihi: 03.01.2021); Sürme Erdem, A. (2019). Nevşehir’deki Hrıstiyanlık Yapıları ve Azizleri (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Nevşehir: Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.