Yazılı Kanyon Milli Parkı

Doğal ve Kültürel Miras Ulusal Park

(Isparta, 1989 - )

Adını duvarlarına kazınmış yazıtlardan alan Yazılı Kanyon Tabiat Parkı, Isparta ili, Sütçüler ilçesi sınırları içerisindedir. Aksu Çayı’nın bir kolu olan Değirmen Dere’nin (Yeşil Dere) açtığı kanyonunun 600 hektarlık bölümü (Yazılı kanyon mevkii), 1989 yılında Tabiat Parkı olarak ilan edilmiş olup tamamı Devlet Ormanı statüsündedir.

Tabiat parkı, Toros Kuşağı üzerinde, Batı ve Orta Toroslar’ın birleşim yerinde bulunmakatdır. Yazılı Kanyon Tabiat Parkı’nın en önemli jeomorfolojik oluşumu, oluşumu Pleistosen içerisinde başlayan Yazılı Kanyon’dur. Yazılı Kanyon’un en önemli akarsuyu Değirmen deredir ve kanyonun jeomorfolojik evriminde önemli rol oynamaktadır. Kanyon, jeolojik olarak Jura-Kretase yaşlı kalın kireçtaşlarında oluşan kırıklar boyunca gelişmiş ve karstlaşma sürecinde derinliği 100-400 metre arasında değişmiş durumdadır.

Kanyonun derinliği doğuya doğru gittikçe azalmakta olup maksimum derinliği 550 metre, çoğunlukla 400–500 metre civarındadır. Kanyonun en derin yeri tabiat parkının giriş kısmında bulunur. Kanyonun eğimi pek çok yerde yüzde 100’dür. Ayrıca negatif eğim de görülmektedir.

Kanyonu batıdan-doğuya kadar kat eden ve uzunluğu yaklaşık yedi kilometre olan Değirmen Dere, Sütçüler civarında doğmaktadır. Kanyon içinden geçerken birçok göze ile beslenen dere, Karacaören Baraj Gölü’ne dökülmektedir. Yıl boyunca akan Değirmen Dere, kanyon içinde irili ufaklı birçok cep oluşturmaktadır. Dere, ekim ve kasım aylarında fazla yağışlarla kabarır ve mart ayı sonlarına kadar gür bir ırmak görünümündedir; temmuz ve ağustos aylarında suları iyice azalmaktadır.

Tabiat parkının sahip olduğu temel ekosistemler sucul, orman ve kayalık alanlarıdır. Tabiat parkının arazi yapısının çok sarp ve derin kanyon özelliğinde olması nedeniyle, kanyon içi ve üst bölgelerindeki bitki ve hayvan çeşitliliği farklılıklar göstermektedir. Tabiat parkı alanında Akdeniz İklimi görülmesi nedeniyle, Akdeniz’e ait bitki örtüsü bulunmaktadır. Ancak, parkın yüksek kesimlerine doğru çıkıldıkça sıcaklık değerlerinin düşmesi nedeniyle, maki elemanları arasına yer yer karasal iklime ait bitki türleri karışmaktadır. Parkın başlıca orman oluşturan ağaç türü, kızılçamdır. Kızılçamın seyrekleştiği alanlarda makilikler geniş yer kaplamaktadır. Dere kenarında, çınar ve kavak türleri orman oluşturmaktadır. Ayrıca, parkta rastlanan çiçekli dişbudakların çiçek açma mevsiminde görsel kaliteye ciddi katkısı vardır. Bu türler dışında alanda; kızılağaç, saçlı meşe, çınar, ardıç, ceviz, pırnal meşesi, keçiboynuzu, yabanî zeytin, sakız, sandal, akçakesme, teşbih, mersin, alıç, karaçalı, laden, katırtırnağı, zakkum yabangülü, eğrelti otu, sarmaşık ve kekik bulunmaktadır. Tabiat parkı içinde 23’ü endemik 185’ten fazla tür bulunmaktadır.

Tabiat parkı, yaban hayatı bakımından da oldukça zengindir. Parkta üç tür iki yaşamlı, sekiz tür sürüngen, altı tür balık, 12 tür memeli, 76 kuş türü bulunmaktadır. Parkın kayalık alanları yaban keçisi, karakulak, kızıl akbaba ve kaya kartalı için önemli yaşam alanıdır. Derede yaşayan dağ alası korunması gerekli türlerden biridir. Bu türler dışında alanda, domuz, tilki, porsuk, su samuru, sincap, yılan balığı gibi türler görülmektedir. Bitki tür çeşitliliği, endemik bitki tür çeşitliği, kuş ve böcek çeşitliliği açısından en zengin yerler kanyonun alt ve orta yamaçlarıdır.

Kanyonun önemli bir değeri de duvarlarında, MS 50 yılına ait çeşitli yazıtlar bulunmasıdır. Bunlardan en önemlisi Epiktetus’a ait 18 satırlık bir şiirdir. Ancak, bu yazıtın bir kısmı yol yapımı sırasında tahrip edilmiştir.

Yazılı Kanyon, Pamphylia bölgesinden Orta Anadolu Platosuna uzanan Kral Yolu ya da Roma Yolu, St. Paul Yolu olarak da bilinmektedir. Yol güzergâhı önce Adada kentine (Sütçüler) daha sonra da Pisidian Antiocheia’ya (Yalvaç) ulaşmaktadır. Yol, dere tabanından altı-10 metre daha yüksekte olup karstik kayalara oyulmuştur ve yol zeminine çoğunlukla düzgün biçimde kesilmiş büyük kaya blokları döşenmiştir. Yolun özellikle Sütçüler tarafından olan kesimi bozulmamış olup orman içinden dolanarak Değirmendere vadisine inmektedir. Yolun geri kalan büyük bölümü ise tahrip olmuştur. Antik yolun eğimli arazilerden geçen bölümlerinde, kayaların oyulmasıyla oluşturulan merdiven basamakları ve taş döşeli bölümleri hâlâ ayaktadır. Genişliği yer yer bir buçuk metreyi aşan patika görünümlü yol, St. Paul tarafından misyonerlik çalışmaları sırasında kullanılmıştır. Güzergâh üzerinde bir asma köprü, kaya cephesine açılmış nişler, yazıtlar ve bir sunak yeri bulunmaktadır. Sunak yeri, rivayete göre St. Paul ile St. Barnebau’nun karşılaşmalarına izafeten yapıldı. Tarihi antik yol ve arkeolojik değerlerin bulunduğu alan Birinci Derece Arkeolojik Sit Alanı ilan edildi.

Doğa yürüyüşü, yaban hayatı gözlemciliği, kaya tırmanışı, bisiklet, piknik imkanları sunmaktadır. Kanyonun girişinde günübirlik konaklama imkânı veren küçük bir tesis ve büfe bulunmaktadır. Doğa yürüyüşü parkuru Kanyon girişinden başlamaktadır. Güzergâhın ilk 500 metresi, yazıt ve sunak yerinden geçmektedir. Parkur, yer yer Roma dönemi yol kalıntıları ve sık bir bitki örtüsü altında yaklaşık dokuz kilometre devam ettikten sonra Sütçüler yerleşmesinin güneyindeki Yeşildere Mahallesi'nin batısında son bulmaktadır. Parkur boyunca, Erdaşı Tepe’nin (1085 metre) kuzey yamaçları ve Kır Tepe (794 metre) eşsiz manzaralar sunmaktadır.

Isparta’ya Isparta-Antalya (Dereboğazı) güzergâhından 69 kilometre, Isparta-Eğirdir güzergâhından 84 kilometre, Antalya’ya ise 130 kilometre uzaklıktadır.

Referanslar

Ceylan, S. (2004). Yazılı kanyon (Sütçüler, Isparta) Tabiat Parkı’nın Turizm Açısından Önemi ve Kullanımı, Burdur Eğitim Fakültesi Dergisi, 5 (8):59-82; http://yazilikanyon.tabiat.gov.tr/, (Erişim tarihi: 27.12.2019); Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü (2006). Yazılı Kanyon Tabiat Parkı Uzun Devreli Gelişme Planı Analitik Etüt ve Sentez Raporu; Oğuzoğlu, Ş., Sinpari G. ve Özkan, K. (2013). The Relationships Between Taxonomic Diversity and Some Environmental Factors (A Case Study From Yazılı Canyon Nature Park) / Taksonomik Çeşitlilik ile Bazı Yetişme Ortamı Faktörleri Arasındaki İlişkiler (Yazılı Kanyon Tabiat Parkı Örneği). GeoMed 2013 The 3rd International Geography Symposium (ss. 509-218). 10-13 Haziran. Türkiye: Antalya; Özkan, K., Süel, H., Eser, Y., Negiz, M.G., Gülsoy, S. ve Mert, A. (2010). Yazılı Kanyon Tabiat Parkının Potansiyel Değerleri SWOT Analizi ve Öneriler. İçinde, Isparta İli Değerleri ve Değer Yaratma Potansiyeli Sempozyumu (ss. 965-975). 26. 04.-3. 05. 2010. Isparta.