Türkiye’nin Doğu Karadeniz Bölgesi’nde, Artvin kent merkezine yaklaşık 67 kilometre uzaklıkta, Artvin-Ardahan bağlantılı karayolun üzerinde, ilçe girişinde yer alan Söğütlü (Satlel) Mahallesi’nin sınırları içerisinde olup, Şavşat ilçe merkezine uzaklığı üç kilometredir. Mülkiyeti kamuya ait olan Kale; 207 ada, 61 numaralı parselde kayıtlı olup çevresi ile birlikte 12.744,93 metrekarelik büyüklüğe sahiptir. Surlarla çevrelenmiş bulunan asıl kazı alanı ise oval planlıdır ve 66,75x60,80 metre ölçülerinde toplam 4058,40 metrekare büyüklüğündedir. Kendi içerisinde kot farkı bulunan İç kale/stadel, batıdan doğuya doğru yükselen meyilli bir iç alana sahip olup ortalama rakımı 941 metredir. Kaleye giriş, güneydoğu sur duvarı üzerinde yer alan bozulmuş durumdaki açıklıktan sağlanmaktadır. Buraya, kalenin güney eteğini oluşturan oldukça dik durumdaki ve alt tarafı karayolu ile sınırlanan güzergâhla ulaşılmaktadır. Bu güzergâh dışında kaleye çıkmak hemen hemen mümkün değildir. İki derenin kesiştiği vadi içerisinde yüksek bir kayalık üzerinde şekillenen kalenin üç yönden etrafı; karayolu, Şavşat Çayı’nı oluşturan Tigrat ve Mansuret dereleri ile çevrelenmştir. Kuzey yönünden ise Söğütlü Mahallesi’ne ait arazi ile komşuluğu bulunmaktadır. Kale, meskûn mahallin dışında yer almaktadır.

Kale, Taşınmaz Kültür ve Tabiat Varlıkları Yüksek Kurulu’nun 20.03.1987 tarih ve 3058 sayılı kararı ile tescillendi. Bakanlar Kurulu’nun 17.07.2007 tarih ve 2007/12511 sayılı yazılarına istinaden, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi'nin adına 2007 yılı itibarîyle Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın izinleri ile başlatılan; Artvin’in Şavşat ilçesine bağlı Şavşat Kalesi’ndeki arkeolojik sondaj ve kazı çalışmaları, Dr. Öğr. Üyesi Osman Aytekin'in başkanlığında olmak üzere Türkiye’nin farklı üniversitelerine mensup ayrı ayrı branşlardaki bilimsel heyetle; başta Kültür ve Turizm Bakanlığı ile Yüzüncü Yıl Üniversitesi olmak üzere Şavşat Kaymakamlığı ve Şavşat Belediye Başkanlığı’nın kısıtlı destekleri ile hiç aksatılmadan 12 yıl içerisinde tamamlanmıştır.

Yüzey araştırmalarına dayalı olarak tarihlendirilmeye çalışılan kalenin, Ortaçağ döneminde yöreye egemen olan Hristiyan Bagratlı Gürcü Krallığı tarafından inşa edildiği ve 1850’lı yıllara kadar işlevini sürdürdüğü anlaşılmaktadır. Yapı üzerinde herhangi bir kitâbe bulunmamaktadır. Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın düzenlemiş olduğu tescil fişi kayıtlarında IX. yüzyıl Gürcü yapısı olarak tanımlanmaktadır. Kale ile ilgili çalışmalar yapan R. W. Edwards ise, çeşitli literatür bilgilerine dayanarak yapının, VIII. yüzyılın ilk yarısından önce var olduğunu, 744’te bölgeye gelen Arap akıncıları tarafından tahrip edildiğini ve tekrar Gürcü Bagratlılar tarafından onarılıp XIX. yüzyılın başlarına kadar kullanılmış olabileceğini dile getirmiştir. Şavşat yöresinin Selçuklu Türklerinin yönetimi altına girip girmediği tam olarak belirlenebilmiş değildir. Osmanlı Devleti’ne katılışı ise, XVI. yüzyılın ilk yarısında ve muhtemelen Kanuni Sultan Süleyman döneminde (1520 -1566) gerçekleşti. Osmanlı hükümdarlarından II. Selim (1566 - 1574) zamanında yıkılmış durumda olduğu söylenen kalenin tamir ettirilerek, İstanbul’a gidip hükümdarla görüşen ve İslam dinini kabul eden yöre beylerinin gerektiğinde sığınabilecekleri duruma getirilmesine ilişkin Erzurum Beylerbeyi’ne yazılan, Başbakanlık Osmanlı Arşivine ait 1572 tarihli bir belge bulunmaktadır. Ünlü seyyah Evliya Çelebi’den de, kalenin; XVII. yüzyılın ortalarında faal durumda olduğu ve Osmanlı'ya bağlı yöre beyleri tarafından ocaklık merkezi olarak kullanılmakta olduğu bilinmektedir. 1877 - 1878 Osmanlı - Rus Savaşı'nın sonrasında Artvin ve çevresinin de Ruslara savaş tazminatı olarak terk edilmesinden sonra yöreye egemen olan Çarlık Rus yönetimi zamanında kalenin herhangi bir amaçla kullanılmadığı görülmektedir.

Artvin’de Ortaçağ döneminden kalma çok sayıda kale/kule yapısının bulunduğu (yaklaşık 60 adet) araştırmacılar tarafından tespit edilip incelenmiştir. Tam olarak kale işlevindeki yapı Ardanuç- Adakale Mahallesi’nde yer alan Ardanuç Kalesi (Gevhernik Kalesi) gösterilebilir. Dış kalesi bulunmasa da yöredeki kaleler içerisinde yönetsel ve büyüklük açısından Şavşat Kalesi, ikinci sırada yer alabilecek özelliğini korumaktadır. Sırasıyla diğerleri; Artvin Kalesi (Livane Kalesi) Yusufeli-Çevreli Kalesi (Peterek Kalesi), Yusufeli-Kılıçkaya Kalesi (Ersis Kalesi) ve Yusufeli-Yokuşlu Kalesi (Nihah Kalesi) gösterilebilir. Bunlardan Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından Artvin Kalesi’nin surları ve kulesi restore edilmiştir. Ardanuç Kalesi’nin de yine Bakanlığın ödeneği ile rölöve, restitüsyon ve restorasyon projeleri hazırlatılarak Trabzon Koruma Kurulu’nca onaylanmıştır. Bu arada Şavşat Kalesi’nin de rölöve, restitüsyon ve restorasyon çizim işlerine bakanlığın ödeneği ile özel bir firma tarafından 2013 yılında başlanmış ve 2014 yılında tamamlanarak Trabzon Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu tarafından onaylanmıştır.

Şavşat Kalesi’nde kazı ekibini zorlayan en önemli unsur, gürleşen bodur ağaçlar, dikenli çalılıklar ve otlar oldu. Ayrıca define avcılarının açmış olduğu köstebek kuyuları şeklindeki çukurlar ve kalenin ilçe merkezindeki yapılar için taş temin ocağı olarak kullanılması süreci zorlaştırmıştır. Kazı ekibinin özverili çalışmaları sonucunda kale, 11 yıl içerisinde gezilip görülebilir hâle getirilmiştir. Restorasyon çalışmaları neticesinde Ortaçağ’dan kalma kale yenilendi. 2012 yılında tamamlanan traves (tren ray döşemeleri) malzemeli yaya yolu sayesinde Kale’ye çıkış kolaylaşmıştır. Uzaktan sadece bir kısım surları ile çok katlı iki kulesi algılanabilen yapının içerisine girildiğinde; Bey Konağı, şapel, mescit, sarnıç, bey hamamı, şarap mahzeni, eczane, kilerler, silolar ve su depolama havuzları mevcuttur. Bu yapılar konserve edilmiş şekilde Ortaçağ ve Osmanlı döneminin birer temsilcileri olarak günümüzde yaşatılmaya çalışılmaktadır. Kazı başkanlığınca 2104 yılında kaleye yerleştirilen bilgi levhaları sayesinde yerli-yabancı ziyaretçiler, Şavşat Kalesi’nin geçmişi hakkında doğrudan bilgi alabilmekteler.

Taşınmaz kültür varlıklarının ortaya çıkarılmasıyla mimari anlamda zenginleşen kalede, çok sayıdaki taşınmaz kültür varlıklarının elde edilmesi sonucunda; Ortaçağ döneminden başlayarak geç Osmanlı dönemine kadar uzanan; tarihsel ve kültürel süreci anlamamızı kolaylaştıran objelerden de söz edilebilir. Bu buluntuların ekseriyetini oluşturan sırlı ve sırsız seramik kapların büyük çoğunluğu yerel üretim olsa da, özellikle sırlı seramiklerin o döneme ait çeşitli farklı kültür çevrelerinden satın alma yolu ile yöreye geldiği anlaşılmaktadır. Ortaçağ’ın en önemli savaş ve savunma silahı olarak kullanılan mancınığa ilişkin olarak da, taş malzemeli ve farklı boyutlardan oluşan onlarca gülleye rastlanmıştır. Yine muhtemelen şapelin dış cephesinde var olduğunu düşünülen koç kafalarına ait plastik süslemeler, haç işlemeli taşlar, mermerden Osmanlı dönemine ait ince işçilikli yazıt parçası, lüleler, demirden murç, sikkeler ve çeşitli hayvanlara ait kemikler dikkat çekmektedir.

Bu kazı sayesinde çok sayıda taşınır ve taşınmaz kültür varlığı ortaya çıkarılmış ve tanımlanmıştır. Artvin ilinde müze bulunmadığı için ele geçirilen sikkeler, seramik kaplar, taş eserler, metal objeler gibi envanterlik ve etütlük tüm taşınır kültür varlıkları her kazı sezonu sonunda Rize Müzesi’ne teslim edilmiştir.

2007 yılında başlanıp 2018 yılına kadar hiç ara verilmeden yapılan arkeolojik kazı çalışmalarının büyük bir bölümü Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın ve Yüzüncü Yıl Üniversitesi’nin maddi kaynakları ile yürütülmüştür. Kazı ekibi hemen hemen her yıl temmuz-ekim aylarında ortalama 2,5 ay çalışmış ve mevcut kazı alanın yüzde 90’ı bitirilmiştir. Kazı esnasında ortaya çıkan ve restorasyonda kullanılmak üzere, (başka bir alternatif olmadığı için) kazı alanın bir bölümüne düzenli bir şekilde yığılan taş malzemenin kapladığı alan kazılamamıştır. Ayrıca 2018 yılının içerisinde Şavşat Belediye Başkanlığı’nın katkıları ile Taşların Hikayesi; 2007-2016 Şavşat Kalesi Kazı Çalışmaları başlıklı kapsamlı bir kitap yayımlanmıştır.