Artvin iline bağlı Ardanuç kent merkezinde yer alan Gevhernik Kalesi, Orta Çağ boyunca “Ardanuç Kalesi” olarak adlandırılmıştır. 1980’li yıllarda yapılan tescil çalışmaları sırasında kalenin adı Gevhernik Kalesi olarak değiştirilmiştir. Ardanuç Kalesi günümüzde iç kale (stadel) ve şehir bölümü olmak üzere iki bölümden oluşmaktadır. Kale hakkında en erken bilgiler Gürcü kroniklerinden öğrenilmektedir. Kroniklere göre V. yüzyılın ortalarında ünlü İberya/Kartli (Gürcü) Kralı Vahtang Gorgasali tarafından iç kale onarılarak yenilenmiş ve bir yönetici atanmıştır. Kroniğin verdiği bu bilgi oldukça ilgi çekicidir. Zira kronikte eski kalenin yeniden bulunarak onarıldığı bilgisi aktarılmaktadır. Bu açıdan kalenin geçmişinin Antik Çağ’a kadar uzandığı düşünülmektedir. Kral Vahtang döneminde imar edilen kale, VI. yüzyılda Sasanilere, ardından VII. yüzyılın ortalarında Bizans hakimiyetine girmiştir. Kafkaslara açılan bir kapı niteliğinde olan bu kale çevresi, VIII. yüzyılda Emevilerin uğrak yeri olmuştur. Emeviler döneminde Kafkas coğrafyasında kurulan küçük emirlikler Gürcü Krallığını parçalayınca IX. yüzyılın başlarında Gürcü Bagratlı hanedanına mensup bir prens olan (Büyük) I. Aşot (Kuropolates) Ardanuç kentini yeni başkent ilan etmiştir. Ardanuç Kalesi’ni merkez yapan Kral Aşot muhtemelen aşağı şehri onartmış, bazı kamu yapıları inşa ettirmiştir. Bununla beraber iç kalede Petrus ve Pavlus’a adanan bir kilise de yaptırmıştır. XI. yüzyılın ortalarına kadar Gürcü kralları Ardanuç kentinden diğer bölgeleri yönetmiştir. Bu açıdan Ardanuç Kalesi, Artvin coğrafyası için önemli bir merkez olmuştur. XII. yüzyılda Jakeli hanedanına mensup Hristiyan Atabekler, Ardanuç’un da içinde olduğu bölgeyi yönetmiş, sonrasında 13 Haziran 1551’de Erzurum Beylerbeyi İskender Paşa’nın fethi ile Osmanlı topraklarına katılmıştır. İskender Paşa’nın fethi sonrasında Artvin’in ilk camisi olan İskender Paşa Külliyesi birkaç yıl içerisinde inşa edilmiştir. İç kalenin bu tarihlerde terk edildiği düşünülmektedir. 1563 yılında Kanuni Sultan Süleyman döneminde kent bölümünde onarımlar yapılmıştır. Günümüzde surların bir kısmı ayakta olup, kent kısmında bir cami, üç türbe, iki hamam, bir arasta (altı dükkân), iki çeşme, bir şadırvan, bir tescilli konak, Rus döneminden kalma bir konut ile çok sayıda ahşap konut bulunmaktadır. İç kalede ise büyük bir kısmı toprak altında olan Petrus ve Pavlus Kilisesi, sarnıçlar ve diğer mekân kalıntıları bulunmaktadır. 

Ardanuç Kalesi hakkında modern çalışmalar 1850’li yıllardan sonra Rus ve Gürcü bilim adamları tarafından yapılmaya başlanmıştır. Araştırmacılar özellikle bölgenin Rus idaresine geçtiği 93 Harbi sonrasında çalışmalarını sürdürmüşlerdir. Kaleye gelen araştırmacılar arasında D. Bakradze, P. Uvarova, N. Marr, E. Taqaişvili, D. Ermekov ve N. Marr gibi önemli isimler bulunmaktadır. 1980’li yılların başlarında Avrupalı bilim adamı R. Edwars iç kalenin planını büyük oranda çıkarmıştır. Sonraki yıllarda Türk bilim adamları da çalışmalar yaparak hem kaleyi hem de kenti tanıtarak Ardanuç Kalesi’nin mevcut durumunu bildirmişlerdir.

Ardanuç Kalesi’nde ilk arkeolojik kazı çalışmaları 2021 yılında Kültür ve Turizm Bakanlığı izni ile Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi adına Dr. Öğr. Üyesi Osman Aytekin başkanlığında 16 teknik elaman ve altı işçi ile başlatılmıştır. Kazının ilk sezonunda kent bölümünde yer alan İskender Paşa Külliyesi çevresinde kazılar gerçekleştirilmiştir. Yapılan kazılar sonucunda camiye bitişik olarak inşa edilen hazirede bulunan üç adet türbenin içerisindeki mezar dokuları ve türbelerde gömülü bulunan kişilerin antropolojik analizleri yapılmış ve bu veriler tarihi dokümanlarla desteklenmiştir. Kazının ikinci sezonu olan 2022 yılında kent kilisesi, kent hamamı ve külliyeye ait şadırvanın kazısı gerçekleştirilmiştir. Oldukça harap vaziyette olan kent kilisesinde yapılan kazılar sonucunda kilisenin planı ve kiliseye ait bazı mimari plastik malzemeler gün yüzüne çıkarılmıştır. Bu sezonda halk arasında “Kral Aşot’un Mezarı” olduğu iddia edilen bir sarnıçta temizlik çalışması da gerçekleştirilmiştir. Üçüncü sezon olan 2023 yılında İç kalenin eteklerinde yer alan sarnıç yapısı, Adakale Hamamı ile külliyeye ait şadırvanda kazı çalışmaları yapılmıştır. Ayrıca külliyeye ait ikinci türbenin toprak dolgusu yapılarak iç kısmı restorasyona hazır hale getirilmiştir. Bu sezonda kazı Türk Tarih Kurumu’nun destek programına dahil edilmiştir. 2024 yılındaki 4. sezonda ise iç kalede kazı çalışmaları başlatılmıştır. Bu sezonda IX. yüzyıl başlarında inşa edildiği düşünülen Petrus ve Pavlus Kilisesi’nde kazılar yürütülmüştür. Kazı çalışmaları yürütülürken hem kentsel sit alanı içerisindeki mevcut taşınmazların koruma planları hazırlanmakta hem de kazı faaliyetlerinin devam edebilmesi için güvenlik önemleri artırılmaktadır. İç kaledeki kazı çalışmaları, Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın destekleri ile günümüzde de devam etmektedir.