Niksar-Doğan Şah Alp Türbesi
Doğal ve Kültürel Miras Türbe
-
2021
Tokat’ın Niksar ilçesinde, Gazi Ahmet Mahallesi’nde bulunan Melikgazi Mezarlığı’nın girişinde, Melik Danişmend Gazi Türbesi’ne giden yolun kuzeyinde yer almaktadır. Türbenin kitabesi bulunmadığı için inşa tarihi bilinmemektedir. Ancak mezar taşı üzerinde yer alan iki satırlık kitabesinden Taceddin Bey’in babası olan Doğan Şah Alp‘e ait olduğu anlaşılmaktadır. Doğan Şah Alp, Taceddinoğulları Beyliği’nin kurucusudur. Kaynaklarda adı Doğancık Bey olarak da geçmektedir. 1335 yılında Moğol-İlhanlı döneminden sonra kurulmuş olan Taceddinoğulları Beyliği’nin başkenti Niksar’dır. Yapı, ilk olarak Hüseyin Hüsameddin tarafından 1920’li yıllarda toprak altından çıkarılan mezar taşı ile kayıtlara geçse de gerekli ilgiyi o yıllarda görememiştir. Halit Çal, 1988 yılında hazırladığı çalışmada mezar taşını toprak altından çıkartarak kitabeye ulaşmıştır. Kitabenin batı ucunda kırık ve aşınmaların olduğunu belirterek, yapının Siracüddin Doğanşah Alp’e ait olduğunu ifade etmektedir.
Eyvan türbe, doğu-batı doğrultusunda uzanan dikdörtgen plana sahiptir. Eyvanın ağız kısmı kuzeybatıya açılmakta olup, orta kısmında lahit yer almaktadır. Moloz taş malzemeden yapılmış olan türbenin kuzeybatı cephesinde kesme taş malzeme kullanılmıştır. Türbenin üzeri beşik tonoz örtülüdür. İçerisinde herhangi bir süsleme görülmemektedir. Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi’nde bulunan Hurufat Defterlerinde yapı ile ilgili birçok kayıt bulunmaktadır. Kayıtlardan Elepoğuz-Elbekoz (Alpoğuz) adlı köyün malikâne mahsulünün Taceddin Türbesi’ne vakfedildiği anlaşılmaktadır.
Yapı, Gayrimenkul Eski Eserler Anıtlar Yüksek Kurulu’nun (GEEAYK) 16/01/1981 tarihli ve 1977 sayılı kararına göre tescil edilmiştir. Yapı ilk tonoz olarak tescil edilmiş olup uzun yıllar depo amaçlı kullanılmıştır. 2008 yılında Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından yürütülmekte olan onarım esnasında eldeki veriler ışığında tescilli yapının adı Taceddin Doğan Şah Alp Türbesi olarak değiştirilmiştir. Onarım çalışmaları 2010 yılında bitirilerek türbe ziyarete açılmıştır.
Doğan Şah Alp Türbesi günümüzde Türk-İslam Mezarlığı Mezar Taşları Müzesi olarak kullanılmaktadır. Farklı dönemlere ait birçok mezar taşının sergilendiği müzede, karekod levhalar ile ziyaretçilere mezar taşlarının dönemi, kime ait olduğu gibi bilgiler verilmektedir. Bu yapı dışında Melikgazi Mezarlığı içerisinde dört eyvan türbe daha bulunmaktadır. Bunlardan mezarlık yolunun güneyinde kalan iki türbe onarımlarla birlikte büyük ölçüde mevcudiyetini korumuşken, yolun kuzeyindeki iki türbenin ise sadece duvar kalıntıları günümüze ulaşmıştır.
Referanslar
Çal, H. (2009). Niksar Doğan Şah Alp Türbesi – Eyvan Türbeler. İçinde; X. Ortaçağ-Türk Dönemi Kazı Sonuçları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri, Prof. Dr. Örcün Barışta’ya Armağan (ss. 183–200). Gazi üniversitesi Fen- Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü; Demir, N. (2017). Taceddinoğulları Beyliği. Ankara.