Türkiye turizminin dünyada yaşanan yeni turizm eğilimleri ile bütünleşmesinin ve potansiyelinin korunduğu ve değerlendirilerek planlı turizm faaliyetlerinin sağlanmaya çalışıldığı ve bu sayede yerel ve bölgesel kalkınmanın amaçlandığı alanlardır. Bu bakımdan, sınırları mevzuatla belirlenmiş bu alanlarda büyük ölçekli planlama, alternatif yönetim ve işletme modelleri oluşturularak sahip olunan turizm potansiyelinin korunması ve kullanılması ile turizm yapılanma çalışmaları sistemli bir şekilde yürütülmektedir. Bu bölgelerin tespiti; doğal, tarihi, arkeolojik ve sosyo-kültürel turizm değerlerin yoğun olarak yer aldığı ve/veya sağlık ve spor turizmi ile mevcut diğer turizm potansiyelinin yüksek olduğu bölgeler dikkate alınarak yapılmaktadır.

2634 sayılı Turizmi Teşvik Kanun ile oluşturulan turizm bölge, alan ve merkezleri, turizm sektörünün sağlıklı ve yenilikçi gelişiminin sağlanması amacıyla 2003 yılında 4957 sayılı Kanun ile değiştirilmiş ve sektöre yeni açılımlar getirildi. KTKGB kavramı; 2634 sayılı Turizm Teşvik Kanunu’nda 4957 sayılı Kanun ile 2003 yılında yapılan değişiklik sonucunda daha önce Kanunda geçen turizm bölgeleri ve/veya turizm alanları kavramları yerine kullanılmaya başlanmıştır. Bu kanun kapsamında planlamanın Kültür ve Turizm Bakanlığı’nca yürütüleceği ve KTKGB, Turizm Merkezleri (TM) ile Kültür ve Turizm Koruma ve Gelişim Alt Bölgeleri (KTKGAB) tanımlandı. Turizm sektörüne yönelik yatırım teşvikleri de bölgesel planlamaya uygun olarak düzenlenmiştir.

İlk yıllarda, daha çok kıyı turizmi ve turizm kenti teması ile kurulan KTKGB’ler, sonraki yıllarda turizm çeşitliliğini de sağlayacak şekilde kış, yayla, termal, ekoturizm ve doğa turizmi gibi tek tema ya da kış ve yayla, kültür ve doğa, ekoturizm ve golf ile kış, termal ve yayla gibi temalarla da kurulmuştur. Türkiye’de bu bölgelerin sayısı günümüzde 60’a ulaşmıştı.

Organize turizm faaliyetlerinin geliştirilebileceği ve planlı ve sistemli yapılanma öngörülen KTKGB’lerin, Türk turizminin dünyada yaşanan yeni turizm eğilimleriyle bütünleşmesini sağlayarak, turizm sektörünün gelişimine ivme kazandırdığı ve son dönemde ilan edilen çalışma bölgelerinin ve elde edilen sonuçların Türkiye Turizm Stratejisi 2023 belgesi ile de uyumlu olduğu söylenebilir.

Türkiye Turizm Stratejisi 2023 vizyonu belgesinde; turizm faaliyetlerinin çeşitlendirilmesi stratejisi doğrultusunda alternatif turizm türlerinden öncelikli olarak sağlık turizmi ve termal turizm, kış turizmi, golf turizmi, deniz turizmi, ekoturizm ve yayla turizmi, kongre ve fuar turizminin desteklenerek gelişmelerinin sağlanacağı ifade edilmiştir. Son dönemde ilan edilen KTKGB’lerinin de bu amaç doğrultusunda turizm tema çeşitliliğini sağlayacak şekilde tasarlandığı görülmektedir.

‘Kültür ve Turizm Koruma ve Gelişim Bölgeleri’ (KTKGB) kavramı; turizmle ilgili ulusal mevzuatımızda geçen bir kavramdır. KTKGB, 2003 yılında yayımlanan 4957 Sayılı Turizmi Teşvik Kanunu’nda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun’da (ve bu Kanunun çıkmasının ardından, 2634 sayılı Turizmi Teşvik Kanunu’nda) tanımlanmaktadır: KTKGB, “Tarihî ve kültürel değerlerin yoğun olarak yer aldığı ve/veya turizm potansiyelinin yüksek olduğu yöreleri korumak, kullanmak, sektörel kalkınmayı ve plânlı gelişimi sağlamak amacıyla değerlendirmek üzere sınırları Cumhurbaşkanı kararıyla tespit ve ilân edilen bölgeler”dir. 2634 sayılı Turizmi Teşvik Kanunu’nun orijinal metninde bunulan ‘turizm bölgeleri’ ve/veya ‘turizm alanları’ ve/veya ‘turizm merkezleri’ ibareleri, 24/7/2003 tarihli ve 4957 sayılı Kanunun sekizinci maddesiyle ‘kültür ve turizm koruma ve gelişim bölgeleri ve turizm merkezleri’ olarak değiştirilmiş̧ ve bu değişikliğin ardından 2634 sayılı Turizmi Teşvik Kanunu metnine de islenmiştir (Değişik: 24/7/2003-4957/1 md.). 4957 Sayılı Kanun ile getirilen yeni açılımlar; turizm gelişiminin bütüncül ve sürdürülebilir bir yaklaşım ile ele alınmasına yönelik olarak uygulama sürecinin güncellenmesi amacını taşımaktadır. Yine, bu Kanun ile birlikte; turizm alanları, tüm sektörleri kapsayacak şekilde ve koruma ilkelerini içerecek biçimde yeni bir planlama yaklaşımı ile ele alınmaktadır.

KTKGB’lere, 2634 sayılı Turizmi Teşvik Kanunu’nun Kapsam bölümünde (Madde 2) işaret edilmekte olması, turizmi teşvik mekanizmalarının işletileceği yerlere bu bölgeler üzerinden işaret etmesi anlamında önemlidir: “Bu Kanun, turizm hizmeti ile bu hizmetin gereği kültür ve turizm koruma ve gelişim bölgeleri ve turizm merkezlerinin tespiti ile geliştirilmelerine, turizm yatırım ve işletmelerinin teşvik edilmesine, düzenlenmesine ve denetlenmesine ilişkin hükümleri kapsar”. Bu Kanundan dayanak alarak 15/5/2004 tarih ve 25463 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan ‘Kültür ve Turizm Koruma ve Gelişim Bölgeleri İle Turizm Merkezlerinin Belirlenmesine ve İlanına İlişkin Yönetmelik’te de, KTKGB’nin tanımına yer verilmektedir. 4957 sayılı Kanundan bir yıl daha güncel olan Yönetmelikte geçen KTKGB tanımında tek farklılık, ‘Bakanlığın önerisi ve’ (Kültür ve Turizm Bakanlığı kastedilmektedir) kısmıdır: “Tarihi ve kültürel değerlerin yoğun olarak yer aldığı ve/veya turizm potansiyelinin yüksek olduğu yöreleri korumak, kullanmak, sektörel kalkınmayı ve planlı gelişimi sağlamak amacıyla değerlendirmek üzere sınırları Bakanlığın önerisi ve Cumhurbaşkanı kararıyla tespit ve ilan edilen bölgeler”.

KTKGB ilanı ile, bölgesel ve yerel kalkınma hedeflenmekte, büyük ölçekli planlama, alternatif yönetim ve işletme modellerinin oluşturulması amaçlanmaktadır. Bu bölgelerin seçiminde, organize turizm faaliyetlerinin geliştirilebileceği geniş alanlar tercih edilmekte; mülkiyet, altyapı ve çevre gibi konular için çözüm önerileri getirilerek sistemli bir yapılanma sağlanmaktadır. Kültür ve Turizm Koruma ve Gelişim Bölgeleri İle Turizm Merkezlerinin Belirlenmesine ve İlanına İlişkin Yönetmeliğin başlığında geçen bir diğer kavram olan ‘Turizm Merkezi’ (TM) ise; “Kültür ve Turizm Koruma ve Gelişim Bölgeleri içinde veya dışında, öncelikle geliştirilmesi öngörülen; yeri, mevkii ve sınırları Bakanlığın önerisi ve Cumhurbaşkanı kararıyla tespit ve ilan edilen, turizm hareketleri ve faaliyetleri yönünden önem taşıyan yerleri veya bölümlerini” anlatmaktadır. Turizmi Teşvik Kanunu’nun yayımı tarihinden önce bu kavramlar yerine ilgili mevzuatta var olan ‘turizm bölgeleri’, ‘turizm alanları’ ve ‘turizm merkezleri; 4957 sayılı Kanunun Geçici Yedinci Maddesine göre, ‘kültür ve turizm koruma ve gelişim bölgeleri ve turizm merkezleri’ için uygulanacak hükümlere tâbidir.

İlan edilmesi, iptal edilmesi, sınır daraltılması veya genişletilmesi öngörülen KTKGB ile TM’lerin mevki ve sınırlarını belirleme görevi, bu amaçla oluşturulan komisyon tarafından yerine getirilmektedir. Komisyon; Kültür ve Turizm Bakanlığı’na bağlı Yatırım ve İşletmeler Genel Müdürlüğü’nden sorumlu Bakan Yardımcısının başkanlığında, Yatırım ve İşletmeler Genel Müdürü ile Yatırım ve İşletmeler Genel Müdürlüğünün Yatırım Geliştirme ve Planlama Daire Başkanlığından sorumlu Genel Müdür Yardımcısı, Yatırım Geliştirme ve Planlama Daire Başkanı ve Arazi Tahsis Daire Başkanından oluşmaktadır. İlan edilmesi planlanan bölgeler için Komisyon; “Yatırım ve İşletmeler Genel Müdürlüğünce, kamu kurum ve kuruluşlarının görüşleri ile birlikte fotoğraf, video kaydı vb. görsel malzeme ile desteklenen ve mahallinde yapılan alan araştırmasına dayanan, bölgenin konumunu, mülkiyet durumunu, fiziksel ve doğal özeliklerini, teknik ve sosyal altyapısını, sosyal, kültürel ve ekonomik özelliklerini, arazi kullanım ve ulaşım sistemleri ile doğal ve çevresel verilerini içeren gerekçeli raporlar”dan yararlanmaktadır.

KTKGB ile TM’ler; ülkenin doğal, tarihi, arkeolojik ve sosyo-kültürel turizm değerleri ile deniz, kış, dağ, yayla, sağlık, termal, kültür, spor, golf, av, doğa turizmi ile mevcut diğer turizm potansiyeli göz önünde bulundurularak belirlenmektedir. Bakanlıkça tespiti yapılıp Cumhurbaşkanının onayına sunulmasının ardından Cumhurbaşkanı tarafından onaylanan KTKGB ile TM’ler, Resmi Gazete’de yayımlanmak suretiyle ilan edilmektedir. KTKGB ve TM’ler içinde her ölçekteki planları yapmaya, yaptırmaya, re’sen onaylamaya ve tadil etmeye, Kültür ve Turizm Bakanlığı yetkili kılınmıştır. KTKGB ve TM’lerin yol, su, kanalizasyon, atık su arıtma tesisi, katı atık bertaraf tesisi, elektrik ve telekomünikasyon gibi altyapı ihtiyaçları, öncelikle kamu kuruluşlarınca tamamlanmakta, gerekli durumlarda Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından da yapılabilmekte, yaptırılabilmekte ya da ödenek aktarılabilmektedir.

KTKGB ve/veya TM seçiminde, Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından, organize turizm faaliyetlerinin geliştirilebileceği geniş alanlar tercih edilmekte, buna ek olarak bu bölgelerin ilanı ile oluşacak artı değer, mülkiyet, altyapı ve çevre etkisi de değerlendirilmektedir. Bakanlık tespitleri dışında; yerel yönetimler veya turizm sektöründe faaliyet gösteren firmalar da, KTKGB ve/veya TM ilan edilmesi için potansiyel taşıyan alanları Bakanlığa önerebilmektedir. KTKGB ve/veya TM ilan edilen/edilecek yerlerde, konaklama tesislerinin kurulması ve mevcut yatak kapasitesinin artırılması ile mekân kalitesinin iyileştirilmesini hedefleyen Bakanlık; seyahat planlaması ile turizm hareketlerinin ve yatırımlarının (konaklama, kamping, kaplıca, kayak merkezi vb.) planlama ve tahsis yetkisi ile yönlendirilmesi amacıyla gelen teklifleri değerlendirmektedir. KTKGB’lerde, proje alanı ana ve alt bölgelere ayrılmak suretiyle planlanmakta ve yatırımcıların kendi projelerini oluşturması beklenerek kamunun yükünün hafifletilmesi hedeflenmektedir. KTKGB’ler, TM’lerin aksine, büyüklük itibariyle birkaç ilçeyi ya da bir kenti bünyesinde barındırabilmektedir. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yatırım ve İşletmeler Genel Müdürlüğü internet sayfasından alınan güncel (2020 yılı) bilgiye göre, 2634 sayılı Turizmi Teşvik Kanunu uyarınca; 81 ilde, 60 adedi KTKGB, 207’si TM olmak üzere toplam 267 adet KTKGB ve TM ilan edilmiş bulunmaktadır.