Akdeniz’in Kirliliğe Karşı Korunması Sözleşmesi kapsamında taraf ülkeler; sanayi ve turizm gibi sektörlerin yanı sıra yapılaşmanın getirdiği ekolojik bozulmaların önlenmesi adına harekete geçmeyi taahhüt etmektedir. Bu bağlamda Türkiye Cumhuriyeti de gerekli yasal düzenlemeleri yaparak korumayı gerçekleştirmeyi amaçlamıştır.

Özel Çevre Koruma Bölgeleri, diğer koruma alanları olan millî parklar, doğal sit alanları, tabiat koruma alanları gibi alanlardan farklı olarak daha bütüncül yaklaşımlar içermektedir. Özel Çevre Koruma Bölgeleri (ÖÇKB), diğer koruma bölgeleriyle paralel veya onlarla birlikte var olabilen alanlardır. Buna göre bir doğal sit alanı veya millî park, bir özel çevre koruma bölgesi içerisinde yer alabilir.

Ek olarak, ÖÇKB’ler sadece bir doğa koruma alanını değil, aynı zamanda çevresel planlama ve sürdürülebilir kullanım gibi daha bütüncül hedeflere de hizmet etmektedir.

Tarihsel gelişimine bakıldığında, 1989–2011 yılları arasında Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı 383 sayılı Kanun Hükmünde Kararname (KHK) ile kurulmuş, doğrudan Başbakanlığa bağlı olmasına rağmen Çevre Bakanlığı ile eşgüdümlü olarak faaliyet göstermiştir. 2011 sonrası ise 648 sayılı KHK ile Özel Çevre Koruma Kurumu kapatılmış, kurumun yetkileri Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’na devredilmiştir.

Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sistemi’ne geçilmesiyle beraber, 1 sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi bakanlıkların yapılarını ve görevlerini yeniden düzenlemiştir. Bu kararname ile Çevre ve Şehircilik Bakanlığı bünyesindeki il müdürlükleri Özel Çevre Koruma Bölgeleri’nin yönetimini üstlenmiştir. ÖÇKB ilanı, bölgedeki belediyelerin imar planlama yetkilerini sınırlasa da koordinasyon sürdürülmektedir.

ÖÇKB içerisindeki projeler genellikle Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) sürecine tabidir. Bahsedildiği üzere ÖÇKB, sit alanlarını da içerebilir. Bu durumda Kültür ve Turizm Bakanlığı’na bağlı Kültür Varlıklarını Koruma Kurulları’yla koordinasyon içinde yürütülmektedir. Bu bağlamda ÖÇKB’lerin tarihî, arkeolojik ve kültürel anlamda birçok değeri içerebileceğini unutmamak gerekmektedir.

ÖÇKB’lerde yoğun yapılaşma, sanayi ve maden işletmelerine izin verilmemektedir. Betonlaşmaya, su kirliliğine yol açabilecek işletmelere, koruma amacına aykırı tarıma veya balıkçılık faaliyetlerine müsaade edilmemektedir. Bu bölgeler; “hassas korunacak alan,” “kontrollü kullanım alanı,” “sürdürülebilir kullanım alanı” gibi zonlar içerebilir. Hassas zonlar gibi en üst düzeydeki bölgelere erişim kısıtlamaları uygulanmakta; yalnızca bilimsel takip amaçlı erişime izin verilmektedir.

Öte yandan bu bölgelerde balıkçılık, organik tarım, ekoturizm, kontrollü olmak kaydıyla rekreasyon gibi faaliyetler ekosistemlere zarar vermemek şartıyla desteklenmektedir.

Türkiye Cumhuriyeti’nin  toplam ÖÇKB alanı yaklaşık 3.805 kilometrekareye karşılık gelmektedir. 2025 yılı itibarıyla 19 adet Özel Çevre Koruma Bölgesi’ne sahiptir. Bunlar:

• Patara Özel Çevre Koruma Bölgesi,
• Pamukkale Özel Çevre Koruma Bölgesi,
• Köyceğiz-Dalyan Özel Çevre Koruma Bölgesi,
• Salda Gölü Özel Çevre Koruma Bölgesi,
• Uzungöl Özel Çevre Koruma Bölgesi,
• Marmara Denizi ve Adalar Özel Çevre Koruma Bölgesi,
• Datça-Bozburun Özel Çevre Koruma Bölgesi,
• Fethiye-Göcek Özel Çevre Koruma Bölgesi,
• Göksu Deltası Özel Çevre Koruma Bölgesi,
• Tuz Gölü Özel Çevre Koruma Bölgesi,
• Gölbaşı Özel Çevre Koruma Bölgesi,
• Belek Özel Çevre Koruma Bölgesi,
• Foça Özel Çevre Koruma Bölgesi,
• Ihlara Özel Çevre Koruma Bölgesi,
• Kaş-Kekova Özel Çevre Koruma Bölgesi,
• Saros Körfezi Özel Çevre Koruma Bölgesi,
• Finike Denizaltı Dağları Özel Çevre Koruma Bölgesi,
• Karaburun-Ildır Körfezi Özel Çevre Koruma Bölgesi,
• Gökova Özel Çevre Koruma Bölgesi.