109 sayılı Doğal Sit Alanları Koruma ve Kullanma Koşulları İlke Kararı, 16.10.2019 tarihinde Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın çalışmaları doğrultusunda 30971 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanmıştır. 07.12.2019 tarihli Resmî Gazete ilanı ile 05.01.2019 tarihli ve 99 sayılı Doğal Sit Alanları Koruma ve Kullanma Koşulları İlke Kararı yürürlükten kaldırılmıştır. Böylece üç yeni koruma kategorisi doğal sit alanlarında uygulanmaya başlanmıştır. Bunlar:

A) Kesin Korunacak Hassas Alanlar,
B) Nitelikli Doğal Koruma Alanları,
C) Sürdürülebilir Koruma ve Kontrollü Kullanım Alanlarıdır.

Düzenlemedeki tanıma göre, Nitelikli Doğal Koruma Alanları, kayda değer şekilde etkilenmemiş; bir başka deyişle, doğal yapısı kısmen veya hiç değişmemiş, modernize olmuş yaşam yerine doğal süreçlerin sürdüğü, bu durum ve koruma maksadına uygun olarak bölge insanlarının alandaki doğal kaynakları kullanarak geleneksel yaşam şekillerini sürdürdüğü kara ve su alanlarıdır. Bu su alanları hem tuzlu su kaynakları (denizler gibi), hem de tatlı su kaynakları (göller gibi) alanları içerebilmektedir.

Bu alanların jeolojik yapısına gerçekleşebilecek müdahaleleri engellemek adına madencilik faaliyetlerine izin verilmemektedir. Ayrıca toprağın yapısını değiştirebilecek faaliyetler olan taş, toprak ve kum alımı; bunun yanı sıra toprak, çöp ve sanayi atığı dökümü yasaklanmıştır. Yapılaşma konusunda ise, eğer alanın tescili yapılmadan önce yapılar mevcutsa, mevzuat yenilerinin yapımına izin vermese bile mevcut olanların ekonomik ömürlerinin sonuna kadar kullanımına izin vermektedir. Ayrıca, koşul, kapsam ve süresi Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Komisyonları tarafından belirlenmek koşuluyla çeşitli koruma koşulları, kullanım şartları veya koruma amaçlı imar faaliyetlerine izin verilebilir.

Nitelikli Doğal Koruma Alanlarında yapılabilecek olan faaliyetleri özetlemek, bu kategoriyi anlamak adına yarar sağlayacaktır. Bu kategoride, Kesin Korunacak Hassas Alanlarda izin verilen faaliyetler gerçekleştirilebilir. Entegre tarım ve hayvancılığa izin verilmezken, kurum görüşleri alınarak sınırlı tarım ve hayvancılığa müsaade edilebilir. Koruma amaçlı ve mevcut kaynaklardan kaynaklı imar faaliyetlerine, örneğin bekçi kulübesi ve balıkçı barınağı, izin verilebilir. Mesire alanları ve kıyı mevzuatına uygun olmak şartıyla rekreatif alanlar yapılabilir. Yapılaşmaya gidilmeden avlak sahası ayrılabilir.

Turizm yatırımları için ise, kadastrol yol cephesi bulunan parsellerde turizm tesislerinin belgelendirilmesine ve niteliklerine ilişkin yönetmelik dışına çıkmaksızın kamping alanları düzenlenebilmektedir. Alanların 10.000 metrekarenin altında olmama şartı koşulurken, kampçı ünitesi başına en az 200 metrekareden hesaplanması öngörülmüştür. Alanın büyüklüğünden bağımsız olarak ise, en fazla 150 kampçı ünitesine izin verilmektedir. Ülkemizde yaygın hâle gelen bungalov kampçı ünitesi için ise taban alanı 45 metrekare ve yüksekliği için 4.5 metre azami sınır olarak belirlenmiştir. Kıyı bölgelerinde, imar olmaksızın deniz turizmi ve kullanımı için sabit olmayan duşlar, gölgelikler, soyunma kabinleri, büfe ve tuvaletler; sökülüp takılır yapılar bulundurulabilir. Son olarak, zorunluluk hâllerinde altyapı hizmetleri, su arıtma tesisleri, su ve enerji iletim hatları, açık otopark, teleferik, telesiyej ve benzeri hizmetlerin imkânına izin verilmektedir.

Doğal sit alanları, tabiat varlıklarından çeşitli açılardan ayrılmaktadır; bu sebeple farklı koruma kategorisine sahiptir. Doğal sit alanları, jeolojik devirlere ait ender özelliklerdeki yer üstünde, yer altında veya su altında bulunan alanlardır. Tabiat varlıkları ise jeolojik devirlerle beraber tarih öncesi ve sonrası devirlere ait olabilir; korunmaları, enderliklerine ek olarak güzelliklerine de bağlı olarak gerçekleştirilebilir. Öte yandan, tabiat varlıkları mağara, anıt ağaç ve ağaç toplulukları gibi tikel varlıkları çağrıştırırken; doğal sit, doğal bir alanı ifade etmektedir. Ancak görev ve sorumluluğu büyük oranda Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı bünyesindeki Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü'ne ve onun bölge komisyonlarına düşmektedir.