Kızılay Maden Suyu

GASTRONOMİ DOĞAL VE KÜLTÜREL MİRAS İçecek Gastronomik Değer

Afyonkarahisar, hem merkez ilçesi hem de çevresi itibariyle termal kaynaklar ve içmece sular bakımından oldukça zengin bir konumdadır. Bu bağlamda, Türkiye ve uluslararası düzeyde tanınan Kızılay Afyonkarahisar Maden Suyu, sodyum (Na) ve bikarbonat (HCO₃) açısından yüksek mineralli yapısıyla dikkat çeker. Söz konusu kaynak, Afyonkarahisar’ın 22 kilometre kuzeyinde, 1002 metre rakıma sahip, dağlarla çevrili eğimli bir vadide konumlanmaktadır. Afyon-Eskişehir demiryoluna yaklaşık 300 metre uzaklıkta yer almakta olup, tarihi Gazlıgöl Kaplıcası'na 1700 metrelik bir yol ile bağlanmıştır.

Maden suyu, A, B ve C olarak sınıflandırılmış üç temel kaynaktan elde edilmekte ve her biri ayrı sistemlerle toplanabilmektedir. Debi açısından en yüksek verim A kaynağında gözlenmekte, ardından B kaynağı gelmektedir. Bu kaynaklardan toplamda dakikada 23,5 litre su elde edilmektedir. Bölge genelinde ise birkaç kilometrekarelik bir alan içerisinde pek çok su kaynağı bulunmaktadır. Kızılay Derneği tarafından kurulan modern tesislerde şişelenen bu maden suyu, ülkenin dört bir yanına dağıtılmaktadır. Ayrıca kaynaklardan elde edilen fazla karbondioksit (CO₂) gazı, yine aynı bölgede soda üretiminde değerlendirilmektedir. Afyonkarahisar maden sularının kullanımı oldukça eski dönemlere uzanır. Arkeolojik buluntular, bu kaynakların tarih öncesi dönemlerde de kullanıldığını göstermektedir. Özellikle Bakır Çağı’na ait seramik parçaları, Hitit döneminden kalma yerleşim izleri ve ağaç oluklarla su taşındığına dair kalıntılar, Ablak Höyük kazılarında ortaya çıkarılmıştır. Romalılar, Ispartalılar ve Antik Yunanlıların da bu maden sularından faydalandıkları anlaşılmaktadır. Frigya uygarlığının başkenti Ayazköy civarında, Metropolis adı verilen bölgede maden suyu işletmelerine dair yapısal izler bulunmuştur.

XIX. yüzyılda maden suyuna olan ilgi artmış, bu doğal kaynaklar özellikle sağlık alanında tercih edilir hâle gelmiştir. Türkiye’de Karahisar-ı Sahip Maden Suyu, Hamidiye Etfal Hastahanesi'nde özellikle tüberküloz tedavisinde kullanılmış ve olumlu sonuçlar verdiği raporlanmıştır. Bunun dışında diyabet, hazımsızlık ve sindirim sistemi bozukluklarında da etkili olduğu gözlemlenmiştir. O dönemde ithal edilen yabancı maden sularına kıyasla, yerli üretim olanların daha çok tercih edildiği, dolayısıyla milli içecek kullanımı konusunda bir farkındalık oluştuğu anlaşılmaktadır.

İnsan bedeninin yaklaşık yüzde 4 ila yüzde 5’i mineral maddelerden oluşur. Bu mineraller, hem yapısal hem de işlevsel açıdan hayati roller üstlenir. Özellikle kemik ve diş gibi sert dokuların oluşumunda temel bileşenlerdir. Aynı zamanda hücrelerin sağlıklı çalışabilmesi için de vazgeçilmezdirler. Vücudun ihtiyaç duyduğu minerallerin ana kaynakları ise çeşitli gıdalar ve doğal maden sularıdır. Maden suları, yer altından çıkarılan ve yüksek mineral oranına sahip doğal içecekler arasında yer alır. Maden suyu doğal mineralli sular olarak geçmektedir. Bu minerallerin başında, magnezyum, kalsiyum, demir ve sodyum gibi sağlık açısından önemli bir yere sahiptir. Özellikle Avrupu’da insanlar su yerine minarelli su tüketmektedir. Çünkü vücudun mineral içeriğinin günlük gereksinimin bir kısmını bu şekilde karşılandığı söylenilmiştir. Maden suları metobolik faaliyete olan etkisinden dolayı çeşitli minerallerin barındırılması ile ilişkilendirilmektedir. Mineraller kalsiyum içerdiğinden dolayı kemik ve diş minelerine olumlu etkisi olduğu belirtilmiştir. Maden suyu halk tarafından midedeki hazımsızlığa iyi gelmektedir. Bazı çalışmalarda; metabolizma, sindirim sistemi ve kalp ve damar sağlığı üzerine yararı olduğu  belirtilmiştir. 

Referanslar

Akpınar, D. (2017). Osmanlı’dan Günümüze Afyonkarahisar Maden Suları, International Journal of Social and Humanities Sciences Research (JSHSR), 4(12): 1047–1060; Arslan, P., Samur, G. ve Ağım. M. (2001). Maden Suyu/ Sodasının Üniversite Öğrencileri Arasında Tüketim Durumu ve Bunu Etkileyen Faktörler Üzerine Bir Araştırma, Beslenme ve Diyet Dergisi. 30(3): 22-28; Baysal, A. (2006). Beslenme (Yenilenmiş 11. baskı). Ankara: Hatipoğlu Yayınevi; Taşbaş, Ö. D. (2023). Magnezyumdan zengin doğal maden suyunun kuvvet antrenmanı sonrası kan belirteçleri ve biyomotor yetilerin toparlanması üzerine etkisi. Yüksek lisans tezi). İstanbul: Marmara Üniversitesi. Sağlık Bilimleri Enstitüsü; Vahapoğlu, B., Kamiloğlu, S., ve Çapanoğlu, E. (2020). Mucize İçecek Maden suyu (E. Çapanoğlu, Editör). Ankara: Kızılay Kültür Sanat Yayınları.

Konuyla ilgili diğer maddeler için bkz.: