Hakkâri Kent Arşiv ve Etnografya Müzesi

Müze Kent Müzesi Etnografya Müzesi Medrese

Hakkâri Kent Arşiv ve Etnografya Müzesi, Türkiye'nin Güney ve Doğu kesimlerinin kesiştiği coğrafyada bulunan Hakkâri ilinde konumlanmıştır. Coğrafi açıdan, Güneydoğu Toroslar ile Irak-İran sınırı boyunca uzanan Cilo-Zagros dağ silsilesinin kesişme alanında yer alan bu bölge, dağlık ve geniş bir araziye sahiptir. Hakkâri, Güneyde Musul'dan başlayıp kuzeydeki Van Gölü'nün güneyindeki dağlık alana ve doğusundaki İran'a bağlı Urumiye vilayetine ait bazı bölgelere, aynı zamanda batısındaki Şırnak Vilayeti‘ne bağlı Uludere ve Beytüşşebap ilçelerini kapsayan geniş bir coğrafyanın genel adıdır. Bölge şimdiki şehir merkezi olan Çölemerik’teki kaleden yönetilmiştir. Hakkâri, çeşitli medeniyetlere ev sahipliği yapmıştır. XII. yüzyıldan itibaren kurulan Hakkâri Beyliği, bölgede önemli bir yer edinmiş ve 1548 yılında Osmanlı Devleti'ne Yurtluk Ocaklık statüsü ile bağlanmıştır. Hakkâri Vilâyeti, 25 Aralık 1936 tarihli 2885 sayılı kanunun 3. maddesiyle kurulmuştur.

Hakkâri bölgesi, Hakkâri Beyleri tarafından inşa edilmiş olan medrese, cami, kale gibi birçok mimari yapıya ev sahipliği yapmaktadır. Meydan Medresesi, sağlam ve anıtsal yapısıyla Hakkâri'nin sembolü olarak kabul edilir. Medrese, ismini üzerinde bulunduğu "Meydan" adını aldığı yaklaşık on dönümlük düz alandan almıştır. Bu alan uzun yıllar boyunca Hakkâri Beyleri tarafından festival ve eğlencelerin düzenlendiği bir meydan olarak kullanılmıştır. Medresenin yapımı Hicri 1112 yılına, Miladi 1700 tarihlerine denk gelir. İbrahim Bey'in 1692 yılında Hakkâri Beyliği'nin başına geçtiği ve 1742 yılına kadar bu görevde kaldığı bilinmektedir. Hem kitabede İbrahim ismine atıfta bulunulmasından hem de halk arasında bu medresenin İbrahim Bey tarafından yaptırıldığı bilgisinden dolayı, medresenin İbrahim Bey tarafından yaptırıldığı anlaşılmaktadır.

Meydan Medresesi'nin giriş kapısında bulunan kitabede, nesih hattıyla yazılmış iki satır ve dört bölümden oluşan bir metin yer alır. Kitabe, 0.30x0.90 metre ölçülerindedir ve önemli ölçüde Kur'ân-ı Kerim ayetleri kullanılarak şöyle yazılmıştır: “Hani biz İbrahim’e, Kâbe’nin yerini, bana hiçbir şeyi ortak koşma diye göstermiştik. Allah’a tevekkül et. İbrahim dedi: Ben, hakka yönelen birisi olarak yüzümü, gökleri ve yeri yaratana döndürdüm. Tarihini hatırla, Allah’a tevekkül et. Sene 1111” Medresenin inşaatından 1915 yılına kadar eğitim hizmeti vermiş, ancak Birinci Dünya Savaşı döneminde Rus işgaline uğrayan il boşaltılmış ve 3 Mart 1924'te Tevhid-i Tedrisat Kanunu'nun kabul edilmesiyle medrese kapatılmıştır. Bu yasayla kapatılan Meydan Medresesi, 1960 yılına kadar cezaevi olarak kullanılmıştır. Yapı uzun bir süre atıl durumda kalmış, daha sonra Vakıflar Bölge Müdürlüğü'ne devredilmiş ve 1983 yılında Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından ilk restorasyonu gerçekleştirilmiştir. Restorasyon projesinin çizimleri Mimar Prof. Dr. Orhan Cezmi Tuncer tarafından yapılmıştır. Restorasyon sürecinde, yapıda bulunan şadırvan yenilenmemiş, iç duvarlar sıvanmış ve bir hücre tuvalete dönüştürülmüştür. Yapıdaki eksik taş yapılar Ahlat taşı ile onarılmıştır. Restorasyon tamamlandıktan sonra yapı, 2015 yılında Hakkâri Üniversitesi'ne tahsis edilmiştir. Üniversite tarafından sunulan "Hakkâri’nin Turizm Merkezi Meydan Medresesi" projesi kapsamında yapı, revize edilerek kullanıma hazır hale getirilmiştir.

Hakkâri Üniversitesi tarafından Meydan Medresesi etrafında bulunan alan istimlak edilerek 4300 metrekarelik alan elde edilmiştir. Bu alanda Hakkâri Kültür Evi inşa edilmiştir ve içerisinde sergi salonu, kitap kafe ve tuvaletler bulunmaktadır. Restorasyonu tamamlanan yapı ve çevresindeki alanla, 27 Ekim 2021 tarihinde Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü tarafından "Hakkâri Kent Arşiv ve Etnografya Müzesi" olarak özel müze olarak hizmete açılmıştır. Meydan Medresesi'nin zemin katı etnografya bölümü, birinci katı ise kent arşiv ve yönetim bölümü olarak tasarlanmıştır. Zemin kattaki bir odada, medrese sınıfını canlandıran heykeller bulunurken, başka bir odada kilimler sergilenmektedir. Üst katta ise müze yönetim birim ofisleri ve Kent Arşivi bulunmaktadır. Müzenin çevre duvarında otuz beş adet niş bulunmaktadır ve her bir niş, bir Hakkâri Miri ’inin ismini taşımakta olup, bu nişlerde mezar taşları sergilenmektedir. Ayrıca peyzaj çalışmasında bölgenin endemik bitkilerinden olan Ters laleler bulunmaktadır.

Yararlanılan Kaynaklar

Adıyaman, M. ve Kaplan, Y. (2016). Hakkari'nin Turizm Merkezi Meydan Medresesi Proje Broşürü. Hakkari: Hakkari Üniversitesi; Bayram, S. (2023). Sadibayram, Vakıf Eski Eserlerin Restorasyonuna 58 yıl Hizmet Veren: https://www.sadibayram.com/03_OrhanCezmiTuncer.pdf, (Erişim tarihi: 20. 04. 2024); Kaplan, Y. (2013). Tarihte Hakkâri, Şemdinan, Bahdinan ve Nehri/ History in Hakkari, Shemdinan, Bahdinan ve Nairi. İçinde; X. Sadini, Y. Kaplan ve M. Adıyaman (Editörler), Uluslararası Seyyid Taha-i Hakkâri Sempozyumu (ss. 107-130). Hakkari: Hakkari Üniversitesi; Kaplan, Y. (2015). Hakkari Tarihi. In 2015 Hakkari İl Yıllığı. Hakkari: Hakkari Valiliği; Öztürk, Şahabettin; Top, Mehmet. (2005). Hakkari Meydan Medresesi, Vakıflar Dergisi, 29: 373-396.