“Sosyal ve kültürel bilincin oluşturulması, geliştirilmesi, olgunlaştırılması, kent bilincinin ortaya çıkartılması, kentin tarihini ilgilendiren her alanda kültürel merkez niteliği taşıyan bir yapıya sahip olabilmesi, alanında Türkiye ve dünya kentlerinde görülen kent müzeciliğine yönelik dönüşüme ayak uydurabilmesi adına tarihsel mirasa gerektiği gibi sahip çıkılabilmesi ve onun geleceğe dönük büyük bir kültürel yatırıma dönüştürülmesi” amacıyla Bilecik Belediyesi ve Bursa Eskişehir Bilecik Kalkınma Ajansı’nın da (BEBKA) hibe desteği ile oluşturulup, 27. 03. 2017 tarihinde açılışı gerçekleştirildi.

Bilecik’in Bahçelievler Mahallesi’nde ana yol üzerinde özgün bir mimari yapı oluşturma anlayışıyla tasarlanan müze, 1494.30 metrekarelik taban ölçüsüyle iki katlı ve dört bölümden oluşmakta olup, bahçesiyle beraber toplamda 3362.85 metrekarelik bir alana sahiptir. Bilecik’ten, Kuruluş ve Kurtuluş’un Şehri olarak bahsedildiğinden, müzenin birinci (giriş) katı bu tema üzerine oluşturuldu. Müzenin birinci katının sağ tarafında (Geçmiş Yüzyılda Bilecik); Osmanlı Devleti’nin kuruluşu ve Ertuğrulgazi’nin 400 çadırıyla Söğüt ilçesine yerleşmesi ile Osmanlı Devleti’nin temellerinin atılmasının canlandırıldığı Kuruluş Salonu yer almaktadır. Müzenin birinci (giriş) katının sol tarafında, Bilecik’te gerçekleşmiş olan Birinci İnönü ve İkinci İnönü Savaşları ile Metristepe Muharebesi’nin canlandırıldığı Kurtuluş Salonu yer almaktadır.

Müzenin ikinci katında, Bilecik’in sosyal yaşamına bağlı el sanatlarının (çömlekçilik, çinicilik, sepet örücülüğü, ebru sanatı, hat sanatı, dokumacılık, ipek böcekçiliği, terzilik, kadifecilik, çömlekçilik, yorgancılık, ayakkabıcılık, madencilik, nalbant, at arabası yapım atölyesi, bozacı, şerbetçi-şıracı, yorgancı vb. meslekler) gerçeğine uygun tasarlandığı balmumu heykeller, dönemi yansıtan araç-gereç ve malzemeler ile ekranlarda sürekli olarak gösterilen dönemin canlandırıldığı animasyonlar, yani gelenek ve göreneklerin yansıtıldığı odalar yer almaktadır. Ayrıca bu katta Kent Belleği Kültür Kütüphanesi, VIP odası, toplantı odası, konferans salonu, yönetim bölümü, Kent Otağı, yöresel ürünlerin satışının yapıldığı kent dükkânı, çok amaçlı eğitim salonu ve kış bahçesi de müzenin bir parçasıdır.

Müzedeki koleksiyon, Bilecik Belediyesi’nin öncülüğünde gerçekleştirilen çalışmalar sayesinde, gönüllülük esasına dayalı bağış yoluyla elde edilen eser ve ürünlerle oluşturuldu. Bu kapsamda çevre il, ilçe, belde ve köylerden Bilecik’in tarihi ve kültürel değerlerini yansıtan ürünler toplandı. Ayrıca bu süreçte, Kent Belleği’nin oluşturulması için ilgili kurum ve kuruluşlarla yazışmalar gerçekleştirilmiş, elde edilen belgelerin bazılarının orjinalleri bazılarının ise imitasyonları koleksiyonlarda yer almaktadır. Ayrıca kültürel ve manevi değerlerin detaylı bir şekilde aktarılmaya çalışıldığı müzede; belgeler, hikayeler, efsaneler, rüya, rüya sahnesinin betimlendiği illüstrasyonlar, bilgilendirme kioskları, animasyonlar, sergi ve eğitim salonları da mevcuttur. Müzede eski çağlarda Bilecik, Anadolu’da Türk Fethi Hareketleri, Kayıların Göçü, Belekoma, Belekomanın Fethi, Bilecik’in adı, Hayme Ana, Ertuğrulgazi, Şeyh Edebali, Osmangazi, Mihalgazi, Kumral Abdal, Dursun Fakih, Orhan Gazi, 2. Abdulhamit Han’ın hayatı ve icraatlarının yanı sıra; XX. yüzyılda Bilecik, Bilecik kazası ve nahiyeleri hakkında bilgilerin verildiği belge ve görsellere de yer verilmiştir. Bunun yanı sıra, müzede 120 adet etnografik eserin envanteri sergilenmektedir. Müze’de ayrıca Bilecik’teki; tarihi camiler, tarihi türbeler, kervansaraylar, imarethaneler, anıtlar, çeşmeler, hamamlar, kiliseler ve diğer tarihi yapılar hakkında bilgiler sunulmakla birlikte; Sosyal Yaşam Salonunda geleneksel kız isteme, nişan ve düğünler hakkında da bilgilerin verildiği bilgilendirme tasarımları ve kıyafetler yer almaktadır. Buna bağlı olarak her hafta geleneklerin yaşatılması amacıyla birçok yöresel lezzetler de hazırlanarak gelen misafirlere ikram edilmektedir.

Düğün, çocuk oyunları, bayramlaşma, imece usulü yardımlaşma, ev ekmeği yapımı, doğum gelenekleri, asker uğurlama törenleri, köylülere ait oyunlar, ahilik geleneği, mezar taşları, kapı tokmakları, çeşmeleri vb. mesleklerin tanıtılacağı halk kültürü tanıtım bölümlü alanları ile dizayn edilecek şekilde tasarlanmıştır. Müze açıldığı tarihten bu yana, Bursa, Konya, İstanbul, Ankara illeri ve birçok ilçe belediyesi ile gerçekleştirilen işbirliği çerçevesinde, binlerce konuğu ağırladı. Müze personeli, müzelerin sadece birer depo olmadığını, müzelerin eğitim misyonunun da olduğunu göstermek için, şehir içi okul turları, ziyaretçilere yönelik zanaatlar bölümündeki eğitim amaçlı uygulamalı faaliyetleri, geleneklerimizi yaşatıyoruz temalı geleneksel lezzetlerin hazırlanışı ve ikramı, ziyaretçilerin 3D gözlükler ile Bilecik’in tarihini izleyebilecekleri sinevizyon gösterileri gerçekleştirmektedir. Müze, gerek proje teması gerekse gerçekleştirdiği etkinliklerinden dolayı 2018 yılında Yılın Şehir Müzesi ödülüne layık görüldü.