Gümüşlü Kümbet
Doğal ve Kültürel Miras Kümbet
-
2024
Erzurum'un Yakutiye ilçesinde, Kazım Karabekir Paşa Mahallesi'nde, Erzurum-Kars karayolu üzerinde, Karskapısı Şehitliği'nin giriş kısmında Asri Mezarlığın karşısında Gümüşlü Kümbet yer almaktadır. Evliya Çelebi, yapının adını kubbesinin gümüşle kaplı olmasından dolayı aldığını ifade etmiştir. Rivayetlere göre ise adını konik külahında büyük bir gümüş parçası bulunduğu için almıştır. Rus savaşları esnasında Ruslar tarafından gümüşün alındığı düşünülmektedir. Bundan dolayı halk tarafından günümüze kadar Gümüşlü Kümbet olarak anılmaktadır.
Kümbetin günümüze ulaşmış bir kitabesi bulunmamaktadır. Ancak Evliya Çelebi, mevcut olan bir lahitten bahsederek üzerinde “Sultan Mahmud” ismini okuduğunu bildirmektedir. Abdurrahim Şerif Beygu, bir belgeye dayanarak kümbette Şeyh Gıyas-ed-din’nin medfun olduğunu ifade etmiştir. İbrahim Hakkı Konyalı ise kümbette İlhanlı hükümdarlarından Garzan Mahmud Han’ın hanım emirlerinden ve kumandanlarından birisinin ya da İlhanlı bir prensin medfun olduğunu belirtmektedir. Yapının kitabesi olmamasına rağmen malzeme-teknik ve Erzurum’da Karanlık Kümbet ile Anonim Kümbet'le benzerliğinden dolayı muhtemelen kümbet XIV. yüzyılın başlarında inşa edildiği düşünülmektedir. Yapının banisi ve mimarı da bilinmemektedir.
Gümüşlü Kümbet köşeleri pahlanmış kare bir kaide üzerinde yükselen onikigen gövdeli, içten kubbeli dıştan konik külahlı ve iki katlıdır. Üst kat girişi kuzey yöndedir. Giriş, sivri kemerli bir niş içerisinde mukarnas kavsaralıdır. Her iki köşesinde sütunceler yer almaktadır. Yapı içten daire planlıdır. Üst katta sivri kemerli, mukarnaslı doğu ve batı yönde iki adet penceresi bulunmaktadır. Güney yönde dikdörtgen çerçeve içerisine alınmış mihrabı, yarım daire şeklinde mukarnas kavsaralı ve her iki köşesinde sütunceleri yer almaktadır. Alt kat kare planlı ve tonozla örtülüdür. Yapı doğu, batı ve kuzeyde birer mazgal pencere ile aydınlatılmaktadır. Ancak onarım geçiren bu yapının kuzey penceresinin giriş olduğu düşünülmektedir. Kümbetin onikigen gövdesinde kare kaideli çifte sütuncelerin üzerinde yarım daire kesitli çift kaval silme kemerler yükselmektedir. Konik külahın altında kiremit renkli taş malzemeden zencerek motifli bir bordür çevrelenmiştir. Yapı düzgün kesme taştan inşa edilmiştir.
Yararlanılan Kaynaklar
Beygu, A. Ş. (1936) Erzurum: Tarihi, Anıtları, Kitabeleri. İstanbul: Bozkurt Basımevi; Akçaylı, B. (1966-1967) Erzurum Türk Mimari Eserleri. İstanbul Üniversitesi; Evliya Çelebi, Seyahatnâme, (1966). C. II, (ss. 219); Konyalı, İ. H. (1960). Abideleri ve Kitabeleriyle Erzurum Tarihi. İstanbul; Önkal, H. (2015). Anadolu Selçuklu Türbeleri. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.