Döner Kümbet
Doğal ve Kültürel Miras Kümbet
-
2020
Şehir merkezinde, Seyyit Burhanettin Mezarlığı’nın karşısında, Talas yolu üzerindeki kümbettir. Tarihi süreçte binlerce yıllık ölü gömme ritüellerinde önemli yer tutan mezar anıtları arasında Ortaçağ Türk kümbetlerinin özel bir konumu vardır. Türk mimarisinin orijinal örnekleri arasında, bazen taş bazen tuğla malzeme ile yapılabilen, çokgen ya da silindir gövdeye sahip, piramidal ya da konik çatılı plan şemalarıyla, Orta Asya çadır geleneğine referanslar içeren yapılar olarak kabul edilirler. Kayseri’de ayakta olan ve Döner Kümbet olarak bilinen yapı, giriş üzerindeki iki satırlık mermer kitabesinden anlaşıldığına göre, Şah Cihan Hatun isimli bir kadın için yaptırılmıştır. Bu kitabede mealen: Bu türbe Allah’ın rızasını kazanan mutlu Şah Cihan Hatun’a aittir yazmaktadır. Kitabesinde tarih olmamakla birlikte, yapının genel üslubu, tasarım şeması ve Ahlat Kümbetleri’yle benzerlikleri dikkate alınarak XIII. yüzyıl sonlarına ait olabileceği kabul edilmektedir. Albert Gabriel de yapıyı XIII. yüzyılın son çeyreğine tarihlenmektedir. Kümbet, kesme taştan inşa edilmektedir. 6,40x6,40 metre ölçülerinde köşeleri ters üçgen biçiminde pahlı yüksek kare bir kaide üzerine kesme taş malzemeden, tek katlı olarak inşa edilmiştir. Onikigen planlı bir gövdeye sahiptir. Yapı içten kubbe, dıştan ise konik biçimli bir külahla örtülmüştür. Konik külahın yüzeyinde sivri kemerli ve kaval silmeli çerçeveler bulunmaktadır. Ana gövdenin kuzeyinde yer alan giriş kapısına, çift yönlü ve beşer basamaklı merdivenlerle ulaşılmaktadır. Sivri kemerli, mukarnaslı bir nişe sahip olan girişin iki yanında sütunçeler vardır. Kapının en üst kısmında ise bitkisel bezemeli bir bordürle sınırlanan mermer kitabesi bulunmaktadır. Yapının sivri kemerler ve kaval silmelerle sınırlandırılan 12 kısımdan oluşan dış cephesi, döneminin geometrik ve bitkisel süsleme programını zengin panolar halinde yansıtmaktadır. Kuş, aslan, çift başlı kartal ve hayat ağacı gibi motif ve figürler, dış yüzeydeki diğer süsleme unsurlarındandır. Sivri kemerli panoların üzerinde ise biri palmet motifli bitkisel süslemeye sahip ve diğeri geometrik bezemeli olan iki kabartma bordür yapıyı dolanmaktadır. Bunun üzerinde de mukarnaslı saçak bileziği dikkati çekmektedir. Ana gövdenin doğu ve batısında yer alan, geometrik süslemelere ve mukarnaslı nişlere sahip demir parmaklıklı birer pencere ile iç mekân aydınlatılmaktadır. Kubbeli olan iç mekânda kıble duvarına, özenli bir taş işçiliğine sahip olan geometrik silmeli dikdörtgen çerçeve içinde mukarnaslı mihrap nişi konumlanmaktadır. Mihrabın iki yanında sütunçeler bulunmaktadır. Eser onarım geçirmiştir ve sağlam durumdadır.
Referanslar
Aslanapa, O. (1984). Türk Sanatı. İstanbul: Kervan Yayınları; Ögel, S. (1976). Anadolu Selçuklularında Taş Tezyinatı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları; Özbek, Y. (2015). Mimari. İçinde; Kayseri Büyükşehir Belediyesi Kayseri Ansiklopedisi (ss. 440-456). İstanbul: Ülke Yayın Haber Tic. Ltd. Şti.; Tuncer, O. C. (1986). Anadolu Kümbetleri. Ankara: Güven Matbaası.
Ayrıntılı bilgi için bakınız
Ertuğrul, Ö. (1994). Döner Kümbet. İçinde; Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (ss. 516-517). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.