Emir Saltuk Kümbeti, Saltuklu Beyliği'nin kurucusu olan Ebu’l Kasım İzzeddin Saltuk’a ait olduğu düşünülmektedir. Mezar anıtı, üzerinde inşa tarihini belirten bir kitabe bulunmadığı için XII. yüzyılın ikinci yarısına tarihlendirilmektedir. Eser 1591 yılında düzenlenen tahrir defterinde Sultan Melik Saltuk Gazi Türbesi şeklinde kaydedilmiştir. Üç Kümbetler olarak anılan, günümüze ulaşmamış eski bir mezarlık alanı içeresinde yer alan Kümbet, Anadolu’daki en erken tarihli mezar anıtlarından biri olması bakımından önemlidir. 

Sekizgen gövdeli, iki katlı olan Kümbet, içten kubbe dıştan şişkince bir kubbe ile örtülmüş, sekizgen planlı gövdenin her bir yüzeyi üçgen alınlık şeklinde sonlandırılmıştır. Eserin gövde bölümünde, cephelerin orta kısmında bir sütünce ile ayrılmış yuvarlak kemerli ikiz pencereler yer almaktadır. Bu pencerelerden dört tanesi kümbetin iç kısmını aydınlatırken diğer pencereler simetrinin sağlanması için yerleştirilmiş kör pencereler şeklindedir. Yapının kuzeyde bulunan girişi, düz lentolu olup, üzerindeki yüzeysel kemer kavsarası içerisinde çok kollu yıldızlardan oluşan geometrik bir kompozisyona yer verilmiştir. Kümbet içten de sekizgen bir planda ele alınmış ve üzerini örten kubbeye geçiş istiridye formlu sekiz küçük tromp ile sağlanmıştır. Türbenin iç kısmından basamak ile inilen cenazelik kısmı dikdörtgen planlı olup üzeri beşik tonoz ile örtülmüştür. Türbenin hem üst katında hem de cenazelik kısmında sanduka bulunmamaktadır.

Kırmızı, beyaz ve griden oluşan üç renkli taş işçiliğinin görüldüğü Kümbette, kasnak yüksek tutulmuş ve kasnağın üzerinde üçgen alınlıkların arasına denk gelecek şekilde sekiz adet üçgen kesitli yuvarlak kemerli nişe yer verilmiştir. Nişler içerisinde boğa başı ve insan maskı, birbirine dolanmış iki ejder, yarasa, tavşan, kanatları açık kartal gibi figüratif bezemelere yer verilmiştir. Nişler içersinde yer alan figüratif süslemelerin İslam öncesi Türk sanatı ile alakalı olduğu düşünülmektedir. Diğer nişlerde ise istiridye yivli bir bezeme ve stilize edilmiş hayat ağacı motifleri yer almaktadır. Kasnaktan üst örtüye geçiş kısmında üç adet silme, tüm kasnağı dolanmaktadır.

Emir Saltuk Kümbeti hem Anadolu’da inşa edilen en erken tarihli türbelerden biri olması, hem de üzerindeki hayvan motiflerinin Orta Asya Türk inancı ile bağdaştırılmasından dolayı Türk-İslam mimarisinde oldukça önemli bir yere sahiptir.