Niksar Kırkkızlar (Kırgızlar) Kümbeti

Doğal ve Kültürel Miras Kümbet

Tokat’ın Niksar ilçesine bağlı Cedit Mahallesi'ne bağlı Albayrak Sokak’ta eğimli bir arazi üzerinde yer almaktadır. Kırgızlar olarak da bilinen yapının, üzerinde herhangi bir inşa kitabesi bulunmadığı için hangi tarihte ve kim tarafından yaptırıldığı bilinmemektedir. Ancak, güneydoğu cephesinde pencere alınlığı üzerinde bulunan usta kitabesinde Amel-i Ahmed bin Ebûbekir el-Marendi yazmaktadır. Adı geçen ustanın bir diğer eseri olan 1219 yılında inşa edilmiş olan Sivas’ta bulunan I. İzzeddin Keykavus Kümbeti’dir. Bu türbe ile Kırkkızlar Kümbeti’nin benzer özelliklerinin olması ikisinin da yakın tarihlerde yapılmış olabileceğini düşündürmektedir.

Yapı, Gayrimenkul ve Eski Eserler Yüksek Kurulu’nun 08.08.1978 tarihli ve A-1274 sayılı kararı ile tescil edildi. Kümbet, içten ve dıştan sekizgen planlı olup iki katlı inşa edilmiştir. Cephenin her bir yüzeyinde tuğla malzeme dışarı taşırılarak dikdörtgen bir alan oluşturulmuş ve bu alanın üzeri sivri kemer ile sonlandırılmıştır. Güneydoğu ve güneybatıda birer pencere ile kuzeydoğuda giriş kapısı dikdörtgen olup sivri kemerli alınlığa sahiptir. Alınlık kısımları firuze rengi sırlı tuğla malzemeden her biri farklı kompozisyon ile bezenmiştir. Mezar odasına, kuzeydoğu cephesinde yer almakta olan sivri kemerli küçük bir kapıdan giriş sağlanmaktadır. Orta destekli mezar odasının üzeri tonoz örtülü iken günümüzde özgün mimarisini tamamen kaybetmiştir. Mezar odasında üç mazgal penceresi bulunmaktadır. Üst kata, kuzeydoğu cephede yer alan mezar odası kapısının iki yanından uzanan altı basamaklı taş merdiven ile ulaşılmaktadır. Bu mekânın, güney duvarında mihrap nişi bulunmaktadır. Kubbeye geçişte küçük tromplar kullanılmıştır. Kümbet, içten kubbe, dıştan piramidal külah ile örtülüdür. İnşa malzemesi olarak alt katta düzgün kesme taş, üst katta ve örtü sisteminde tuğla malzeme kullanılmıştır.

Eser, Niksar’da yer alan diğer yapılar gibi 1939 ve 1942 depremlerinde büyük hasar gördü. Uzun yıllar harap durumda olan yapı konutların arasında sıkışmış vaziyettedir. Mevcut halini 2005 yılında Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından yapılan onarım ile almıştır.

XIII. yüzyılın ilk çeyreğine tarihlendirilen yapı, sırlı tuğla kullanımı ve mezar odasının orta destekli olması bakımından özgün eserlerden biridir. Büyük Selçuklu mimari geleneğinin Anadolu’daki devamı olarak görülen birkaç örnekten biri olan Kırkkızlar Kümbeti ziyaretçilerini beklemektedir.

Yararlanılan Kaynaklar

Çal, H. (1989). Niksar’da Türk Eserleri. İstanbul; Önkal, H. (2015), Anadolu Selçuklu Türbeleri. Ankara.