Gelveri Ekmeği

GASTRONOMİ DOĞAL VE KÜLTÜREL MİRAS Coğrafi İşaretli Ürün Ekmek

Gelveri Ekmeği, geçmişten günümüze ulaşmayı başarmış ve Aksaray iline bağlı Güzelyurt ilçesinin en önemli geleneksel gıda ürünlerinden biri olarak öne çıkmaktadır. Bu ekmek, genellikle yöreye ait arazilerde yetiştirilen buğdaylardan elde edilen un ile üretilmektedir. Geleneksel üretim sürecinde yalnızca ekşi hamur mayası tercih edilirken, günümüzde bu yöntem yer yer geliştirilmiş; hem mayayı çoğaltma teknikleri hem de hazır maya kullanımı yaygınlaşmıştır.

Gelveri Ekmeği üretiminde geleneksel ekşi maya, doğal yöntemlerle elde edilen un ve suyun karıştırılmasıyla hazırlanan az miktarda hamurun, yaklaşık 10 gün boyunca her gün karıştırılarak fermente edilmesiyle (mayalanma) oluşturulmaktadır. Maya artırma sürecinde, az miktarda hazır maya ile un ve su kullanılarak akşam saatlerinde küçük bir ön hamur hazırlanmakta; bu hamur, fermentasyonun gerçekleşmesi amacıyla gece boyunca fermentasyona bırakılmaktadır. Hazır maya olarak genellikle yaş maya kullanılmakta olup, direkt una ilave edilmektedir. Un, tuz, su ve maya karışımının yoğrulmasıyla ekmek hamuru elde edilmektedir. Yoğurma işlemi tamamlandıktan sonra hamurun yüzeyi hafifçe unlanmakta, üzeri temiz bir bezle örtülerek mayalanması için uygun ortamda dinlenmeye bırakılmaktadır. İlk mayalanma sürecinin ardından, hamur bezelere ayrılır; bu bezelerin üzeri tekrar örtülerek yaklaşık bir saat süreyle ikinci mayalanma işlemi gerçekleştirilmektedir. Pişirme işleminden önce taş fırın yakılarak ısıtılmakta, sıcaklık yaklaşık 350  derece sıcaklığa ulaşıldığında üretim süreci başlatılmaktadır. İlk hazırlanan hamur bezesinden başlanarak, bezeler sırayla tezgâh üzerine alınmakta ve elle açılarak pişirme için uygun forma getirilmektedir. Pişirme sırasında ekmeğin aşırı kabarıp iç kısmının hamur kalmaması için, her bezeye parmakla ortadan bir delik açılmaktadır. Şekil verilen hamurların üst yüzeylerinin kızarmasını sağlamak amacıyla, tercihe bağlı olarak yumurta, ayran veya yoğurt sürülmektedir. Açılan hamurlar, ekmek küreği yardımıyla fırına yerleştirilerek istenilen düzeyde piştiğinde, ekmek çekmesi ile fırından alınmaktadır. 

Gelveri ekmeğinin pişirme işlemi, geleneksel taş fırınlarda ve oldukça yüksek sıcaklıklarda gerçekleştirilmektedir. Taş fırınların istenilen sıcaklığa ulaşabilmesi, hem uzun zaman almakta hem de yüksek miktarda yakıt tüketimini gerektirmektedir. Bu nedenle, yöredeki uygulamalarda genellikle birkaç ailenin imece usulü bir araya gelerek fırını sırayla yakması ve hazırlık sürecini paylaşması yaygın bir yöntem olarak uygulanmaktadır. Gelveri Ekmeği’nin üretiminde kullanılan geleneksel taş fırınlar, genellikle tuğla ve kerpiç gibi doğal malzemelerle inşa edilmiştir. Ekmeğin doğrudan pişirildiği taban kısmı ise tamamen taştan yapılmıştır. Bu fırınlarda yakıt olarak odun ve hayvan gübresi (tezek) tercih edilmektedir. İlçedeki birçok tarihi evin bahçesinde yer alan bu taş fırınlar, özellikle kadınlar tarafından aktif olarak kullanılmakta ve Gelveri Ekmeği burada pişirilmektedir.

Pişirme işlemi tamamlandıktan sonra ekmekler, geleneksel olarak “ekmek teknesi” olarak adlandırılan ahşap dolaplarda muhafaza edilmektedir. Bu yöntemle, uygun çevresel koşullar sağlandığında ürün yaklaşık on beş gün boyunca tazeliğini koruyabilmektedir. Günümüzde ise gelişen saklama teknikleri sayesinde, özellikle derin dondurucuda saklanması durumunda, bu sürenin iki aya kadar uzatılabildiği belirlenmiştir.

Referanslar

Erdem, N., Işık, N. ve Gökmen, S. (2017). Aksaray İli Güzelyurt İlçesi'nin Geleneksel Bir Gıdası Gelveri Ekmeği (Aksaray, Güzelyurt District's a Traditional Food: Gelveri Bread), Journal of Tourism and Gastronomy Studies 5 (4): 534-545.

Ayrıntılı bilgi için bakınız

Ekmek