Çiğ Köfte

Gastronomi Anadolu Mutfağı

Çiğ Köfte Şanlıurfa iline özgü bir yemek çeşidi olup, hikayesi Milattan Önceki ydönemlere dayanır. Hz. İbrahim, Kuran-ı Kerim’de geçen ayetlerde anlatıldığı üzere, putperestliğin anlamsızlığını ispatlamak için put hanede bulunan en büyükleri hariç irili ufaklı bütün putları kırar ve ahaliyi bir tek Allah’a inanmaya davet eder.  Bu yüzden kavmi tarafından yargılanır. Savunmasında putların en büyük put tarafından kırıldığını iddia eder. Bunun mümkün olamayacağını kendisi ve kavmi çok iyi bilmektedir. Buna rağmen, ateşe atılmasına karar verilir. Rivayet odur ki, Babil hükümdarı Nemrut büyük bir ateş yakılmasını emreder. Yörede bulunan ne kadar ağaç ve odun varsa bu büyük ateşi yakmak için kullanılmış olduğundan halk yakacak bir şey bulamaz. Bu arada avladığı geyiği evine getirerek eşinden pişirmesini isteyen bir avcı ateş yakma yasağını öğrenir ve arayış içine girer. Sonunda geyiğin sağ arka budunu dövülmüş kara et haline getirene dek taş aracılığıyla ezer. Ardından bulguru, biberi, tuzu ve diğer baharat çeşitlerini ekleyerek eti eliyle yoğurur. Böylece ateş kullanmaksızın pişirilen bir yemek olan çiğ köfte ortaya çıkmış olur. 

Özgün çiğ köftenin yapılışı şu şekildedir: Altı kişilik çiğ köfte hazırlamak için gereken malzemeler özenle toplanır. Bu malzemeler arasında yarım kilo kuzu budundan elde edilen ve çındır olarak ifade edilen sinirleri temizlenmiş ve taş üzerinde tahta tokmakla dövülerek macun haline getirilmiş kara et (Günümüzde et çekme makineleriyle de hazırlanmaktadır). Altı çay bardağı ince çekilmiş köftelik bulgur, üç çay bardağı kuru pul biber (ev isotu), bir adet orta boy kuru soğan, iki çay kaşığı tuz, bir çay kaşığı tarçın, bir bağ (demet) behtenız (maydanoz), dört-beş adet taze yeşil soğan, iki diş sarımsak, bir tatlı kaşığı frenk suyu (domates salçası), isteğe bağlı olarak yarım çay kaşığı karabiber.  

Hazırlanışı: Önce isot bir kapta ıslatılır ve soğuk ortamda bir müddet bekletilir. Daha sonra bakır leğende ince doğranmış kuru soğan, tuz, tarçın, ezilmiş sarımsak, salça, ıslatılmış isot ve dövülerek macun haline getirilmiş ve sinirleri (çındır) ayıklanmış etle birlikte güzelce yoğrulur. Bulgur ise bu karşıma azar azar ilave edilir. Karışım buz parçacıklarıyla yoğrulmaya devam edilir. Kıvama geldiği bir sıkım tadılarak anlaşılır. En sonunda yoğrulan karışıma Urfa ağzıyla hışır denilen ince kıyılmış maydanoz ve yeşil soğan ilave edilerek tekrar karıştırılır. Bakır tepsi ters çevrilince Çiğ köfte yere düşmüyorsa veya tepsiye tam yapışmışsa kıvama geldiği anlaşılır. Bazen evin tavanına bir sıkım yapıştırılmaya çalışılır. Çiğ köfte tavana yapıştığında kıvamı tutmuş demektir.  Çiğ köfte tabağına marul, domates, salatalık, turp, lahana vb. sebzeler eklendiğinde yemeğe hazır hale getirilmiş olur. Özellikle ayran eşliğinde tadılmaya özen gösterilir.  Öyle ki, çiğ köfte ve ayran birlikteliğini vurgulamak amacıyla Urfa yöresinde “çiğ köfte başımın tacı ayran onun ilacı tez yoğur gelin bacı ille de canım çiğ köfte” şeklinde maniler söylene gelmektedir. 

Şanlıurfa Çiğ Köftesi Şanlıurfa Ticaret ve Sanayi Odası'nın başvurusu üzerine (Başvuru numarası C2006/012 Tescil No: 109). 18.03.2009 tarihinde Türk Patent ve Marka Kurumu (TÜRKPATENT) tarafından coğrafi işaretli ürün (mahreç işareti) olarak tescil edildi. TÜRKPATENT coğrafi işaretli gıdalar listesinde etsiz çiğ köfte” Adıyaman Etsiz Çiğ Köfte”, etli çiğ köfte ise “Şanlıurfa Çiğ Köfte” adlarıyla tescil edilmiştir. Türk Dil Kurumu'na göre, çiğ köfte kelimesi bitişik yazılmaz. Bu bir yazım yanlışıdır. Çiğ köfte ticari kaygılarla aslından uzaklaştırılmış olsa da halen Şanlıurfa ilimizde gelenekselliğini ve özgünlüğü korunarak sofraları süslemektedir.

Yararlanılan Kaynaklar

Akalın, L. (2018). Tandırlıktan gelen lezzet: Geleneksel Urfa yemekleri. Şanlıurfa: Şanlıurfa Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü, https://www.sanliurfa.bel.tr/kategori/500/1/sanliurfa-buyuksehir-belediyesi-yayinlari (Erişim tarihi: 10. 03. 2024); Akıl, S. (2006). Yöremizden soframıza Urfa mutfağı. Şanlıurfa: Şanlıurfa Belediyesi Yayını; Durmaz, Ö. (Editörler) (2014). Dünyanın en eski mutfağı: Şanlıurfa. Şanlıurfa: ŞURKAV, Şanlıurfa İli Kültür, Eğitim ve Sanat Araştırma Vakfı Yayınları. Yayın No: 39, https://sanliurfa.ktb.gov.tr/TR-217547/dunyanin-en-eski-mutfagi-urfa-surkav-yemek-kitabi-.html, (Erişim tarihi: 18.03.2024); Harman, Ö. F. (2024). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. İslâm Ansiklopedisi, İbrahim maddesi,https://islamansiklopedisi.org.tr/ibrahim--peygamber#1, (Erişim tarihi: 19.03.2024); Soran, H. ve Soran, M. (2017). Urfa ‘da Pişer Biz de Düşer (Birinci baskı). İçinde; Urfa mutfağı. İstanbul: Alfa Yayıncılık.

Ayrıntılı bilgi için bakınız

Şanlıurfa Büyükşehir Belediyesi (t.y.). https://www.sanliurfa.bel.tr/icerik/133/64/cigkofte, (Erişim tarihi: 19.03.2024); TDK, Türk Dil Kurumu (t.y.). https://sozluk.gov.tr, (Erişim tarihi: 19.03.2024).