Urfa (Şanlıurfa) Lahmacunu (Kıymalı Ekmeği)

Gastronomi Anadolu Mutfağı Yemek/Yiyecek

Etimolojik olarak Arapça lahm ve acm kelimelerinin birleşmesinden meydana gelmiştir. Lahm et acm ise hamur demektir. Etli hamur veya etli ekmek anlamına gelmektedir. Çok çeşitli kaynaklarda adı geçen bu yemeğin Babillere kadar dayandığı söylenmektedir. Ancak içinin hazırlanması ve pişirilme yöntemi Evliya Çelebi’nin Seyahatnamesine konu olmuştur. Evliya Çelebi bilinen tadıyla lahmacunu “lahm-ı acînlı börek” adıyla Şam’da yediğini belirtmiştir.  Evliya Çelebi, lahmacun hamurunun ince açılmasından dolayı börek adını kullanmıştır. Şanlıurfa, Gaziantep ve Şam’a coğrafik olarak yakın kentler olduğundan hızlıca bu bölgelere yayılmıştır. Fakat bu iki kentin lahmacun hazırlanış şekli birbirinden farklı olup, Gaziantep lahmacunu sarımsaklı yapılırken, Şanlıurfa lahmacunu soğan ağırlıklıdır. Urfa ağzında lahmacuna kıymalı ya da kıymalı ekmek denilmektedir. Türk pizzası olarak yabancılar tarafından anılmakta ise de kökeni itibariyle Ortadoğulu'dur. Mayasız hamurdan yapılmasının sebebi hamurun kabarmasını engellemektir. 

Birçok uygarlığın birikimiyle yoğrulmuş Şanlıurfa kadim bir kenttir. Bu birikim mutfağına da yansımış olup, özgün mutfağı, lezzetli yemekleriyle ön plana çıkmaktadır. Buna bağlı olarak, Soğanlı içliğiyle özenle hazırlanan lahmacunlar sıklıkla mahalle taş fırınlarında pişirilmektedir. Ayrıca hemen hemen bütün lokantalarda tadıma sunulmaktadır. Közlenmiş patlıcan lahmacuna sarılarak tüketmek gelenekselleşmiştir. 

Urfa yöresinin kıymalı ekmeğinin ayırt edici özelliği kullanılan et, isot ve frenk suyu denilen ev salçasıyla hazırlanmış olmasıdır. Et, yörenin üveysi kuzunun boşluk kısmından ya zırla çekilerek ya da kıyma makinasından ince şekilde geçirilerek elde edilir. 

Urfa kıymalı ekmeği Şanlıurfa Ticaret ve Sanayi Odası'nın 2013 yılında yaptığı başvuru sonucunda TÜRKPATENT tarafından 353 sayılı tescil numarasıyla Urfa (Şanlıurfa) Lahmacunu (Kıymalı Ekmeği) olarak 29.05.2018 tarihinde korunmak üzere tescil edilmiştir. 

Kıymalı ekmek içinin hazırlanışı: Otuz tane lahmacun hazırlamak için bir kilo üveysi kuzunun yağlı boşluk kısmı zırhla veya makineyle kıyma haline getirilir. Bir tepsi içerisine altı adet ince kıyılmış soğan, bir yemek kaşığı domates salçası, bir su bardağı Urfa biberi (isot), üç-dört adet kırmızı biber, yarım bardak su, yeterince tuz, istenirse iki-üç adet ceviz içi alınır. Etle birlikte karışım haline getirilir. Böylece lahmacun içi hazırlanmış olur. Mayasız hamurla pişirilmek üzere mahalle taş fırınına gönderilir. 

Mayasız hamur üzerine serilir ve fırında pişirilir. Sunumunda Urfa Lahmacunu’na mevsimine göre limon, maydanoz, turp, nane, közlenmiş patlıcan (yöredeki adıyla “ölü balcan”) ve ayran eşlik eder.

Yararlanılan Kaynaklar

Akalın, L. (2018). Tandırlıktan gelen lezzet: Geleneksel Urfa yemekleri. (Dördüncü Baskı). Şanlıurfa: Şanlıurfa Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü. Erişim adresi: https://www.sanliurfa.bel.tr/kategori/500/1/sanliurfa-buyuksehir-belediyesi-yayinlari; Akıl, S. (2006). Yöremizden soframıza Urfa mutfağı. Şanlıurfa: Şanlıurfa Belediyesi Yayını; Durmaz, Ö. (Editör) (2014). Dünyanın en eski mutfağı: Şanlıurfa. Şanlıurfa: ŞURKAV, Şanlıurfa İli Kültür, Eğitim ve Sanat Araştırma Vakfı Yayınları. Yayın No: 39, Erişim adresi: https://sanliurfa.ktb.gov.tr/TR-217547/dunyanin-en-eski-mutfagi-urfa-surkav-yemek-kitabi-.html, (Erişim tarihi: 25.03.2024); Soran, H. ve Soran, M. (2017). Urfa ‘da Pişer Biz de Düşer. (Birinci Baskı). İçinde; Urfa mutfağı. İstanbul: Alfa Yayıncılık.

Ayrıntılı bilgi için bakınız

https://www.sanliurfa.bel.tr/icerik/112/61/kiymali-ekmek (t.y.), (Erişim tarihi: 30.03.2024);
https://yemek.com/dunden-bugune-lahmacun, (Erişim tarihi: 30.03.2024); https://ci.turkpatent.gov.tr/cografi-isaretler/detay/38097, (Erişim tarihi: 30.03.2024).