Ardahan Çiçek Balı

GASTRONOMİ DOĞAL VE KÜLTÜREL MİRAS Coğrafi İşaretli Ürün Gastronomik Değer

Bal; çiçekli bitkilerin çiçek kısmının ortasında bulunan dişi gametlerin (pistil) içinde bulunan nektarın ya da bitkilerin canlı kısımları ile bazı böceklerin salgıladığı tatlı maddelerin bal arılarınca (Apis mellifera, Apis mellifica) toplanması, vücudunda bulunan kursak içerisinde bileşimlerinin değiştirilip petek gözlerinde olgunlaştırılması sonucu meydana gelen akışkan tatlı, uzun yılar boyunca bozulmayan bir üründür. Bal, vitaminler, mineraller, glukonik, bütirik, asetik, formik, laktik, süksinik, malik, sitrik ve okzalik asitler bulundurması nedeniyle sindirimi kolay gıda özelliği taşımaktadır. Bal; besleyici özelliğinin yanında ülser ve diğer mide hastalıkları, kalp yetmezlikleri, çarpıntı, kemik hastalıkları, öksürük, allerji, bronşit, kansızlık, boğaz ağrısı, sinir hastalıkları, bazı cilt ve sinir sistemi hastalıkları beş yüze yakın hastalığa karşı koruyucu ve tedavi edici özellik göstermektedir. Bunların içinde kabızlığı giderdiği, vücuttaki kanı temizlediği, damarları genişlettiği ve kan dolaşımını kolaylaştırdığı, kalbi güçlendirdiği, yağ hazmını kolaylaştırdığı, yara ve yanıkları iyileştirdiği, diş çürümesini önlediği yer almaktadır. Bal bileşiminde bulunan potasyum, fosfor, demir, magnezyum, sodyum, mangan, klor, kükürt ve iyot gibi insan vücudunun ihtiyaç duyduğu mineral maddelerce de zengin bir besin kaynağıdır. Balın bileşiminde bulunan başlıca enzimler; diastaz, invertaz ve β-glikozidazdır. Bal bakterilerin yanı sıra virüs, mantar ve parazitlere karşı da inhibe edici özelliklere sahiptir. Hidrojen peroksit ve pH (3,9) nedeni ile antimikrobiyel etkisi tespit edilmiştir.

Nektar kaynağa göre bal; çiçek balı ve salgı balı olarak iki gruba ayrılır. Çiçek balı; çiçeklerinin nektarından elde edilir. Salgı balı ise bitkilerin ya da bitkilerin üzerinde bulunan böceklerin salgıladığı salğıların arılar tarafından toplanması ile elde edilir. Çam, meşe, köknar ve yaprak balları salgı balıdır.

Bal hakkında bilinen ilk bilimsel kitap, 1759’da John Hill tarafından yazılmıştır. Arının 100-150 milyon yıl önce, ilk memelilerin de yaşadığı Jurassic/Cretaceous devresinde ortaya çıktığı düşünülmektedir. Bal hakkında ilk bilgilerin MÖ 5000 yıllarında Sümerlerin yazılı belgelerinde yer aldığı görülmektedir.

Ardahan Çiçek balı hortum uzunlu 6,7-7,2 mm olan Kafkas arısını (Apis mellifera caucasica) Ardahan yaylalarında yer alan onlarca farklı çiçek türünün nektarlarında elde edilen çiçek balıdır. Şeffaf ve parlak bir görüntüye sahip olan Ardahan Çiçek Balı, boğazda hafif yanma hissi vermektedir. Bunun yanı sıra akışkan kıvama ve bitkilerin aromatik özelliklerinden kaynaklanan bir bal özü kokusuna sahiptir.

Ardahan ili ortalama olarak 1.300m – 3.200 metre rakımları arasında yükseltileri değişen Kuzeydoğu Anadolu’da yer alan bir havzadır. İlde tespit edilen 1.150 bitki çeşidinden kırk beş tanesi endemiktir. Bal kaynağı olan bitkiler arasında, Apiaceae, Asteraceae, Betulaceae, Boraginaceae, Brassicaceae, Campanulaceae, Caprifoliaceae, Caryophyllaceae, Cistaceae, Chenopodiaceae, Cyperaceae, Dipsacaceae, Ericaceae,  Euphorbiaceae, Fabaceae, Fagaceae, Geraniaceae, Lamiaceae, Liliaceae, Onagraceae , Pinaceae, Poaceae, Polygonaceae, Rhamnaceae, Ranunculaceae, Rosaceae, Salicaceae ve Solanaceae yer almaktadır. Nektar elde edilen bitkiler, Boraginaceae ve Fabaceae familyalarına aittir. 

Ardahan Çiçek Balı; Ardahan İli Arı Yetiştiricileri Birliği'nin 2013 yılında başvurusu ile 2017 yılında 213 menşe tescil numarasıyla onaylı coğrafi işaretli ürün tescilini almıştır. 

Referanslar

Aljadi A.M. ve Kamaruddin M.Y. (2004). Evaluation of the phenolic contents and antioxidant capacities of two Malaysian floral honeys, Food Chem, 85: 513–518.; https://ardahan.edu.tr/dosyalar/v_ders_icerigi/ardahan_calistayi/assets/ad/Ardahan, (Erişim tarihi: 11.02.2025); https://www.serka.gov.tr/assets/upload/dosyalar/ardahan-balli-bitkiler-florasi-serka-web-versiyon-orta-kalite.pd, (Erişim tarihi: 11.02.2025); Molan P.C. (2000). Balın Modern Tıpta Kullanımı. Çeviren: Mustafa Civan, Teknik Arıcılık, 67: 25–31.