Yeni Rakı
GASTRONOMİ DOĞAL VE KÜLTÜREL MİRAS Gastronomik Değer Alkollü İçecek
(İstanbul, 1937 - )
-
2025
Yeni Rakı, Türkiye’nin hem sosyo-kültürel dokusunda hem de ekonomik ve endüstriyel tarihinde özgün ve çok katmanlı bir yere sahip olan, yalnızca bir içki markası değil; aynı zamanda ulusal kimliğin, mutfak kültürünün ve kolektif hafızanın önemli bir temsilcisidir. Rakı, Osmanlı İmparatorluğu döneminde özellikle Rum, Ermeni ve Yahudi cemaatlerce küçük ölçekli üretimlerle varlık gösteren ve bölgesel farklılıklar taşıyan bir içki türü olarak gelişmiş; XIX. yüzyılda İstanbul, İzmir ve Selanik gibi ticaret merkezlerinde yaygınlaşmıştır. Ancak bu dönemde rakı henüz sanayileşmemiş, standardize edilmemiş bir üründü. Türkiye Cumhuriyeti'nin ilanıyla birlikte alkol ve tütün ürünlerinin devlet kontrolüne alınması süreci başlamış ve bu bağlamda 1926 yılında çıkarılan Tekel Kanunu ile rakı üretimi ve dağıtımı devlet tekeline verilmiştir. Bu gelişme, hem hijyenik hem de kimyasal standartların belirlenmesi bakımından rakının modernleşmesinin önünü açmış; kurumsal üretimin temelini atmıştır. Bu bağlamda 1937 yılında Tekel tarafından kurulan “Yeni Rakı” markası, Türk rakısının endüstriyel ve kültürel kimliğinin somutlaştığı tarihî bir dönüm noktası olarak kabul edilir. Yeni Rakı, yüzde 45 alkol oranı ve özenle seçilmiş anason-üzüm dengesiyle formüle edilerek, sadece bir içki değil; aynı zamanda rakı kültürünün standardı haline getirilmiştir. 1937’den 2004 yılına kadar devlet tekelinde üretilen Yeni Rakı, bu süreçte Türkiye’nin rakı tüketiminde tartışmasız lideri olmuş; Adana, İzmir, Gaziantep gibi şehirlerdeki üretim tesisleriyle ülke çapında dağıtımı sağlanmıştır. Rakı, özellikle balık, meze ve sohbet üçgeninde şekillenen “rakı sofrası” kültürüyle özdeşleşmiş; Yeni Rakı ise bu kültürün taşıyıcısı ve simgesi haline gelmiştir.
2004 yılında Tekel’in alkollü içki bölümü özelleştirilerek Mey İçki bünyesine geçmiş; 2011 yılında ise küresel içki devi Diageo tarafından satın alınmıştır. Bu gelişmeler, Yeni Rakı'nın markalaşma sürecine uluslararası bir boyut kazandırmış; gerek şişe tasarımı gerekse pazarlama dili açısından küresel standartlarda yeniden konumlandırılmıştır. Marka bu dönemde “Âlâ”, “Yeni Seri”, “Uzun Demleme” gibi farklı üretim tekniklerine ve damak zevklerine hitap eden ürün çeşitliliğini geliştirerek daha geniş bir tüketici kitlesine ulaşmıştır. Aynı zamanda yurt dışında yaşayan Türk diasporasına ve Türk mutfağına ilgi duyan yabancı tüketicilere yönelik olarak, Almanya başta olmak üzere pek çok Avrupa ülkesinde, Orta Doğu ve Kuzey Amerika pazarlarında konumlandırılmıştır. Yeni Rakı, yürüttüğü iletişim kampanyalarında rakıyı sadece bir içki değil; kültürel bir ritüelin parçası olarak sunmuş, “İçinde Ne Var Sohbet Var”, “Rakı ile Yapılır” ve “Âlâ Rakı” gibi sloganlarla bu konumunu pekiştirmiştir. Günümüzde Yeni Rakı, yaklaşık 30 ülkeye ihraç edilmekte ve Türk gastronomisinin dünyada tanıtılmasına katkı sağlayan önemli bir unsur olarak değerlendirilmektedir. Böylece Yeni Rakı, devlet tekeli döneminden küresel sermaye dönemine geçerken hem geleneksel kimliğini korumuş hem de modern pazarlama anlayışıyla bütünleşerek Türkiye'nin kültürel ihracatının seçkin örneklerinden biri haline gelmiştir.
Referanslar
Bumin, K. (2005). Rakı ve kültürü: Bir medeniyetin tarihi. İstanbul: Oğlak Yayıncılık; Candan, A. B. ve Kolluoğlu, B. (2008). Emerging spaces of neoliberalism: A case study of the Istanbul bourgeoisie. Urban Studies, 45(7), 1571–1591; Denizsel, Ş. (2017). Rakı sofrası: Yeme içme kültüründe kimlik ve mekân, Gastronomi ve Kültür Dergisi, 5(2): 45–58; Diageo. (2011–2023). Annual reports. https://www.diageo.com, (Erişim tarihi: 12. 05. 2025); Mey İçki. (2004–2023). Kurumsal bilgiler ve marka tarihçesi. https://www.mey.com.tr, (Erişim tarihi: 12. 05. 2025); Resmî Gazete. (1926). Tekel Kanunu. T.C. Resmî Gazete, Sayı: 348; Resmî Gazete. (2004). Tütün, Tütün Mamulleri, Tuz ve Alkol İşletmeleri A.Ş.’nin özelleştirilmesi hakkında karar. T.C. Resmî Gazete, Sayı: 25402; Resmî Gazete. (2011). Mey İçki'nin Diageo tarafından devralınmasına ilişkin Rekabet Kurumu kararı. T.C. Resmî Gazete, Sayı: 27861; Yelçe, Z. ve Aydaş, E. Ş. (2019). Anason kokan kültür: Rakı ve modernleşme. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Ayrıntılı bilgi için bakınız
Bumin, K. (2005). Rakı ve kültürü: Bir medeniyetin tarihi. İstanbul: Oğlak Yayıncılık; Candan, A. B. ve Kolluoğlu, B. (2008). Emerging spaces of neoliberalism: A case study of the Istanbul bourgeoisie. Urban Studies, 45(7), 1571–1591; Denizsel, Ş. (2017). Rakı sofrası: Yeme içme kültüründe kimlik ve mekân, Gastronomi ve Kültür Dergisi, 5(2): 45–58; Diageo. (2011–2023). Annual reports. https://www.diageo.com, (Erişim tarihi: 12. 05. 2025); Mey İçki. (2004–2023). Kurumsal bilgiler ve marka tarihçesi. https://www.mey.com.tr, (Erişim tarihi: 12. 05. 2025); Resmî Gazete. (1926). Tekel Kanunu. T.C. Resmî Gazete, Sayı: 348; Resmî Gazete. (2004). Tütün, Tütün Mamulleri, Tuz ve Alkol İşletmeleri A.Ş.’nin özelleştirilmesi hakkında karar. T.C. Resmî Gazete, Sayı: 25402; Resmî Gazete. (2011). Mey İçki'nin Diageo tarafından devralınmasına ilişkin Rekabet Kurumu kararı. T.C. Resmî Gazete, Sayı: 27861; Yelçe, Z. ve Aydaş, E. Ş. (2019). Anason kokan kültür: Rakı ve modernleşme. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.