TUSAN Otel ve Motelleri
Konaklama Tesisi Otel
(1961– 1990’lar )
-
2019
Cumhuriyet döneminin ilk inşaat ve turizm girişimcilerinden biri olarak bilinen Enver Muradoğlu, Yapı Kredi Bankası’nın kurucularından biri olan Mehmet Muradoğlu’nun kurmuş olduğu Yol Yapı Şirketi’nin önemli bir konuma gelmesine katkıda bulunduktan sonra; 1961 yılında TUSAN Turizm Sanayii A.Ş.’yi kurdu. TUSAN’ların kurulması sırasında devletin yabancı ortaklığını özendirmesi dolayısıyla ABD Uluslararası Kalkınma Ajansı’ndan (USAID) destek alındı. Enver Muradoğlu, 1960’ların Türkiye bağlamı düşünüldüğünde Türkiye’ye konaklamak için turist gelmeyeceği gerçeğinden yola çıkarak TUSAN’lar için zincir oteller fikrini gündeme getirerek; otellerin eskinin kervansaraylarında görülen ve kısa süreli karayolu seyahati sonrasında konaklama fikrine temellenen zincir tur konseptine göre şekillendirdi. Dolayısıyla, TUSAN m/otellerin planlamasında özellikle otobüs yolcu sayısının temel alındığı; böylece motellerin oda sayısının genellikle 24, 48, 96 şeklinde, otobüs yolcu sayısının katları olduğu görülmektedir. Bu düşünceyle kurulan TUSAN’lar, çeşitli turizm acentalarıyla anlaşarak çoğunluğunu Alman, Fransız, İngiliz, İtalyan ve Belçikalılar’ın oluşturduğu yabancı turistlere yönelik zincir turlara ev sahipliği yapmaktaydı. Otobüs ile İstanbul-Çanakkale-Bergama-Efes-Kuşadası-Pamukkale-Manavgat- (Isparta üzerinden) -Konya-Nevşehir-Ürgüp-Avanos-Ankara-İstanbul rotası üzerinde gerçekleştirilen antik-turistik kent gezileri kapsamındaki konaklamalar, TUSAN m/otellerde gerçekleşmekteydi.
TUSAN m/otellerinin ilki, 1950’lerin başında TUSAN’lardan bağımsız olarak açılmış olan Uludağ Büyük Otel olarak kabul edilebilir. TUSAN’ların öncül şirketi olan Yol Yapı’nın, oteli kiralaması 1953-54 yıllarına denk gelmektedir. Enver Muradoğlu, oteli mimari dil anlamında modern bir tesis haline getirecek şekilde devralmaya talip olur ve oteli yenileyerek 1959 yılında hizmete sokar. Oberj otel niteliğinde olan Uludağ Büyük Otel, Türkiye’de dağ turizmini başlatması açısından önemlidir. Erdek’in merkezinde, deniz kıyısında bulunan Erdek TUSAN Otel, TUSAN şirketinin kurulduğu ilk yıllar olan 1961’de, diğer TUSAN’lar yapılmadan önce şirkete kâr sağlaması amacıyla kiralanmış bir oteldir. TUSAN m/oteller arasında sayılmalarına karşın; ağırlıklı olarak yerli turistleri ağırlayan Uludağ Büyük Otel ve Erdek TUSAN Otel’in, gerçekleştirilen turun bir parçası oldukları ve dolayısıyla m/otel zincirini oluşturdukları söylenemez. Erdek’teki işletmeyi gören Ürgüp Belediyesi’nin, 1961 yılında kendine ait otel olarak inşa ettirmiş olduğu yapıyı TUSAN’lara kiralamaya karar vermesi üzerine; aynı yıl Ürgüp TUSAN Otel hizmete girdi. Uludağ Büyük Otel, Erdek TUSAN Otel ve Ürgüp TUSAN Otel’den sonra, zincirin en önemli halkasını oluşturan ve TUSAN’ın aynı mimari yaklaşım içinde projelendirip inşa ettirdiği beş m/otel (Truva, Bergama, Efes, Kuşadası, Pamukkale) ise 1962 yılında hizmete girdi. Çanakkale’de Truva antik kenti, Bergama’da Bergama antik kenti, Efes ve Kuşadası’nda Efes antik kenti ve Meryem Ana Evi, Pamukkale’de Hierapolis ve Afrodisyas antik kentleri gibi tarihi yerler, arazilerin seçimlerinde önemli rol oynadı. Ürgüp ve zincire daha sonra katılan Nevşehir ve Avanos için Kapadokya yöresi; Manavgat için ise Side, Perge ve Aspendos antik kentleri belirleyici oldu.
Hizmet kalitesi ve yönetim biçiminin her bir m/otelde aynı olduğu TUSAN’ların, işletme olarak standart bir anlayışa sahip olduğundan söz etmek mümkündür. Türk turizmine hizmet verdiği uzun yıllar boyunca, standardizasyonla hedeflenen kaliteyi sağlamak için şirketin kurucusu Enver Muradoğlu, merkezden yönetilen bir otelcilik sistemi kurdu. 1961 yılında Ankara’da kurulan Otelcilik Okulu (bugünkü adıyla Ankara Anadolu Otelcilik ve Turizm Meslek Lisesi) mezunlarının pek çoğunun da stajyer olarak TUSAN’larda görev aldıkları bilinmektedir. Devletin 1960’lı yıllarda ülke turizminin gelişimi için sağlamış olduğu teşvikler ve girişimlere karşın Akdenizli komşularının oldukça gerisinde kalması, diğer girişimleri olduğu kadar TUSAN’ları da etkiledi; m/oteller ve sonunda TUSAN Şirketi, bu on yıllık dönem içinde birer birer satıldı. 1970’lerin ortalarına gelindiğinde çeşitli nedenlerle mali açıdan zor bir döneme girilmesi üzerine şirketin sahibi Enver Muradoğlu, TUSAN m/otellerini o andaki sorumlu müdürlerine kiralamaya karar verdi. Bu karar doğrultusunda Bergama TUSAN Motel’i Hasan Kurtoğlu, Kuşadası TUSAN Otel’i Ali Ergül, Pamukkale TUSAN Motel’i Şinasi Hurda kiraladı. Elde kalan m/otellerin satışı 1980’li yıllarda da devam etti. 1979 ortalarında TUSAN Şirketi’ni geçmişten gelen borçlarından dolayı bankaların zorlaması ve hükümetlerin faizleri arttırması nedeniyle şirket zor durumda kalınca; Enver Muradoğlu, kendi hisseleriyle birlikte –daha önce sırasıyla 1969’da Zekai Yılmaz ve 1978’de Günhan Arın’a satılan Truva ve Efes TUSAN Motel’in ardından– Pamukkale, Bergama TUSAN Moteller ve Kuşadası TUSAN Otel’i Şinasi Hurda ve ortağı Ali Baysal’a satmak zorunda kaldı. TUSAN m/otellerin satışının ardından zincirin de kısmen kırıldığını söylemek yanlış olmaz. Karayollarının iyileştirilmesiyle bazı noktalarda konaklama gerekliliği kalmadığından 1980’lerde zincirin kırılma süreci başladı; 1990’larda zincir tamamen ortadan kalktı.
Referanslar
Benli, N. ile 08.06.2011 tarihli görüşme. (Görüşen: Z. Tuna Ultav); Denizeri, A. ile 19. 08. 2011 tarihli e-posta iletişimi; Ergül, A. (2008). Kuşadası’nda Turizm Hareketi, Kuşadası Yerel Tarih, (10): 6; Ergül, A. ile 08. 06. 2011 tarihli görüşme. (Görüşen: Z. Tuna Ultav); Ertunga, E. ile 31. 01. 2011 tarihli görüşme. (Görüşen: G. Savaşır ve Z. Tuna Ultav); Hurda, Ş. ile 21. 04. 2011 tarihli görüşme. (Görüşen: G. Savaşır ve Z. Tuna Ultav); Kıvanç, H. (13.08.1962). Ege’de Bir Turistik Zincir Yaratılıyor, http://www.milliyeom.tr, (Erişim tarihi: 28.07.2013); Kurtoğlu, H. ile 09. 08. 2011 tarihli görüşme. (Görüşen: Z. Tuna Ultav); Muradoğlu, E. ile 1996 tarihli görüşme. (Görüşen: A. Ergül).
Ayrıntılı bilgi için bakınız
Tuna Ultav, Z. ve Savaşır, G. (2016). 50 yılın Ardından Türkiye’nin İlk Otel-Motel Zinciri TUSAN. İzmir: Yaşar Üniversitesi Yayınları.