Sübye (Kavun Çekirdeğinden Yapılan İçecek)
GASTRONOMİ DOĞAL VE KÜLTÜREL MİRAS İçecek Gastronomik Değer
-
2025
Özellikle İzmir ile özdeşleşmiş kavun çekirdeğinden yapılan geleneksel bir yaz içeceği olan Sübye, bazı kaynaklarda şerbet olarak anılsa da yapım tekniği bakımından ondan farklılık göstermektedir. Tarihsel süreç içinde "Sübye," "Sübya," "Subya" ve "Subiya" gibi çeşitli isimlerle anılmıştır. Kökeni tam olarak bilinmemekle birlikte Sefarad Yahudileri aracılığıyla Osmanlı topraklarına girdiğine dair rivayetler bulunmaktadır. Sübye ile ilgili ilk bilgilere XIII. yüzyıla ait bir Arapça yemek kitabında rastlanmaktadır. Ayrıca, XV. yüzyılda Osmanlı mutfağında pirinç sübyesine benzeyen "Pirinç Bozası"na da yer verilmiştir. Fatih Sultan Mehmet dönemine ait saray kayıtlarında sübye alımlarına dair bilgiler yer almaktadır. 1855 yılında İzmir’de yaşayan bir İngiliz kadının anılarında da sübye içeceği geçmekte; bu içecek “süte benzer, kavun çekirdeklerinden yapılan şekerli” bir tat olarak tanımlanmaktadır. Ayrıca Meksika’da 1845 yılında yayımlanan bir sözlükte yapılış şekli sübye ile aynı olan “Horchata” adlı bir içeceğin yer aldığı görülmektedir. Günümüzde İspanya ve Orta Amerika’da horchata olarak bilinen bu içecek, Osmanlı coğrafyasında sübye adıyla bilinmekteydi. Sübye kelimesinin kökeninin Arapça olduğu ifade edilmektedir.
Sübye soğuk olarak servis edilen, genellikle sokak satıcıları tarafından seyyar bir şekilde üretilen ve kavun çekirdeğinden günlük olarak hazırlanan lezzetli bir içecek olarak nitelendirilmektedir. Kavun çekirdekleri, şeker ve su kullanılarak hazırlanan geleneksel bir soğuk içecek olarak bilinmektedir. Bu içeceğin hazırlanmasında hem taze hem de kurutulmuş kavun çekirdekleri tercih edilebilir. İlk adım olarak çekirdekler yıkanır ve havanda dövülür. Ardından su ile ovularak özleri çıkarılır ve süzülür. Gerekirse bu işlem birkaç kez tekrarlanabilir. Elde edilen sıvıya tatlandırmak için şeker eklenir ve sıvının çökelmesi beklenir. Servis öncesinde üstteki berrak sıvı süzülerek tohum kabuklarından ayrılır. Bazı tariflerde ise elde edilen bu karışım macun şeklinde saklanabilir ve ihtiyaç duyulduğunda su ile karıştırılarak içecek haline getirilebilir.
Sübyenin temel bileşeni olan kavun çekirdekleri protein, yağ, karbonhidrat ve mineraller bakımından oldukça zengin bir bitkisel atık ürünüdür. Laktoz içermediği için hem vegan ve vejetaryen diyetler hem de laktoz intoleransı olan bireyler için besleyici bir alternatif sunmaktadır. Sübye yaklaşık yüzde 1,28 protein, yüzde 1,92 yağ ve yüzde 10,2 karbonhidrat içeriğiyle soya sütüne alternatif bir bitkisel süt olarak değerlendirilmektedir. Ayrıca magnezyum ve demir açısından zengin olan bu içecek sabahları enerji verici, akşamları ise rahatlatıcı bir etki göstermektedir. Sabahları güzel bir güne uyanmak, akşamları da sakin bir uykuya dalmak için sübye tüketmek faydalı olabilir. Sindirimi destekleyerek ishal ve kabızlık gibi sorunlara iyi gelmesi de onu tercih edilen bir içecek yapmaktadır.
Kavun üretimi sonucu oluşan büyük miktardaki çekirdek atığının değerlendirilmesi sübye üretiminin çevresel sürdürülebilirlik açısından önemini artırmaktadır. Ancak, kısa raf ömrü nedeniyle günümüzde sübyenin yaygın olarak tüketilmediği belirtilmektedir. Günümüzde kavun çekirdeği sübyesi neredeyse yalnızca İzmir ve Tire bölgelerinde bilinmekte, üretimi oldukça kısıtlı kalmaktadır. XX. yüzyılın ortalarına kadar İzmir'de tanınmış sübye ustaları varken günümüzde sadece birkaç sokak satıcısı tarafından geleneksel yöntemlerle üretim gerçekleştirilmektedir. Bu nedenle sübye, kaybolma tehlikesiyle karşı karşıya olan yerel bir içecek olarak değerlendirilebilir.
Referanslar
Çetinkaya, A. D., ve Seda, G. E. N. Ç. (2025). İzmir sokak lezzeti sübyenin gastronomi açısından değerlendirilmesi, Journal of Tourism & Gastronomy Studies, 13(1): 837-855. DOI: https://doi.org/10.21325/jotags.2025.1585; Özdemirli, N., ve Beştepe, S. K. (2022). Kavun çekirdeği şerbetinde (sübye) fenolik bileşiklerin biyoerişilebilirliğinin değerlendirilmesi, Gıda, 47(6): 1130-1139. https://doi.org/10.15237/gida.GD2208; Sarıoğlan, M., ve Cevizkaya, G. (2016). Türk mutfak kültürü: şerbetler, Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 6(14): 237-250. https://dergipark.org; Ünal, Ş. G., ve Genç, S.(2025). Geleneksel üreticilerin perspektifinden İzmir’in sokak lezzeti somatanın bir kültürel miras ögesi olarak değerlendirilmesi, Journal of Gastronomy, Hospitality and Travel, 8(1): 260-276. DOİ: 10.33083/joghat.2025.494; Yıldız, E. (2020). Gastronomik ürün olarak sokak lezzetleri: İzmir sokak lezzetleri üzerine bir araştırma, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(104): 353-366.