Niksar Hacı Çıkrık (Atabey Şahinşah) Türbesi
Doğal ve Kültürel Miras Türbe
-
2021
Tokat’ın Niksar ilçe merkezinde, Bengiler Mahallesi’ne bağlı Cahit Külebi Caddesi’nin alt kısmında, eğimli bir arazi üzerinde bulunmaktadır. Caddeye göre daha aşağıda olan yapıya bir merdiven ile ulaşılır. Türbenin eyvanlı kısmında yer alan sanduka üzerindeki kitabesine göre, H.578/M.1182-1183 tarihinde Bedrü’d-din Atabek Ebû Mansur Şahinşah bin Arslan Doğmuş tarafından yaptırıldı. Danişmendli hanedanından olan Arslan Doğmuş hakkında, Danişmendliler’in yıkılışından sonra, Anadolu Selçuklu himayesine girmişve Niksar’da vali veya atabey olarak görev yapmış olduğu düşünülmektedir. Uzunçarşılı, türbede bir başka kitabe daha bulunduğunu ve kitabenin H.578/M.1182 tarihli Arslan Doğmuş tarafından yaptırılan medreseye ait olduğunu bildirmiştir. Mevcut izlerden ve Uzunçarşılı’nın ifadelerinden yola çıkarak yapının yalnızca türbe ve tonozlu mekânlardan ibaret olmadığı, bunun yanı sıra bir de medresesinin olduğu anlaşılmaktadır.
Günümüze ulaşan kısımları itibariyle yapı, ortada, doğu-batı doğrultusunda uzanan eyvan ve iki yanında bulunan tonozlu mekânlardan ibarettir. Sivri beşik tonoz örtülü eyvanlı bölüm kareye yakın dikdörtgen planlıdır. Bu mekânda kuzey duvarına birleşik yapılmış güneye doğru uzanan üç lahit bulunmaktadır. Lahitlerin etrafı taş levhalar ile çevrilidir. Doğu ve batı levhada ayetler, güney levhada ise kitabe bulunmaktadır. Eyvanlı bölümün doğusunda bulunan beşik tonoz örtülü mekâna güney duvarın batı ucunda yer alan küçük bir kapıdan girilmektedir. Kaynaklardan ve duvardaki izlerden tonozlu mekânın kuzey duvarının batı ucunda da bir kapı bulunduğu ancak sonradan kapatıldığı anlaşılmaktadır. Eyvanın, batısında yer alan tonozlu odaya, güney duvarın doğu ucunda yer alan kapıdan girilmektedir. Bu oda da doğuda yer alan oda gibi karşılıklı iki kapı bulunmakta iken, kuzey duvarında yer alan kapı sonradan kapatılmıştır. Bu odalarda herhangi bir süsleme görülmemektedir. Yapının kuzey cephesinin yarıdan fazlasının toprağa gömülü olduğu görülmektedir. Tonozlu odaların kuzey duvarları üzerinde yer alan kapılardan bu dolgunun sonradan oluştuğu ya da oluşturulduğu anlaşılmaktadır. Batı ve doğu cephede herhangi bir pencere açıklığı bulunmamaktadır. Güney cephede türbeyi oluşturan eyvanlı kısmın iki yanında bulunan kemer başlangıç noktalarından ve yapının doğu ve batı mekânlarının güney cephesi köşesinden devam eden bir duvar örgüsü görülmektedir.
Yapının duvarları ve tonoz örtüleri moloz taştan, eyvan kemeri ve kemer üzengileri kesme taş malzemeden inşa edilmiştir. Türbede herhangi bir süsleme görülmemektedir.
Günümüzde evlerin arasında kalmış olan yapının güney kısmının evlerin inşası sırasında alınmış olması, kuzey kısmının ise toprak altında olması türbenin orijinal mimarisi hakkında değerlendirme yapılmasını zorlaştırmaktadır. Bunun yanı sıra inşa kitabesi ile Niksar’da tarihi bilinen en eski türbe olması bakımından önem arz etmektedir.
Referanslar
Mercan, M. ve Ulu, M.E. (2003). Tokat Kitabeleri. Ankara: Dünya Kitabevi.
Ayrıntılı bilgi için bakınız
Çal, H. (1989). Niksar’da Türk Eserleri. İstanbul: Yeni Zamanlar Sahaf.