Kaz Gölü

Doğal ve Kültürel Miras Göl

Adını kendisinden alan Kazova içerisinde yer almaktadır. Ova ve göl hakkındaki tarihsel kayıtlar oldukça eskidir. Eski Çağ’ın meşhur coğrafyacısı Amasyalı Strabon, o tarihlerde adı Dazimonitis olan Kazova hakkında Coğrafya adlı eserine şu notu düşmüştür: “Kaynakları Pontus’ta olan İris (Yeşilırmak), Pontus’taki Komana (Gümenek) şehrinin ortasından ve verimli bir ova olan Dazimonitis’ten (Kazova) batıya doğru akar.” Kaz Gölü, Türklerin Anadolu’ya girişiyle birlikte ortaya çıkan ve Danişmendlilerin kuruluşunu anlatan Danişmendname isimli destana da yansımıştır. Haliyle, Kaz Gölü’nün Türkiye’de Türklerin tarihiyle birlikte tarihsel hafızalara girdiğini söylemek yanlış olmasa gerektir. Danişmendname’de Kaz Gölü, Danişmend Gazi’nin Zile Kalesi’ni fethettiği kısımda anılmıştır. Destanın Zile’nin alınmasına ilişkin bölümünde, daha önceden ant içtiği için Danişmend Gazi’nin Zile kalesini yıktırdığı ve taşlarını da esirler vasıtasıyla Kaz Gölü’ne taşıttığı yazılıdır. Osmanlıların son zamanlarında, etrafa kötü koku yayması ve sıtmaya sebep olması nedeniyle Kaz Gölü ve etrafında oluşan bataklığın kurutulması gündeme gelmiştir. Gölün kurutulması yolunda ilk girişimler Sivas Vilayeti’nden yapılan başvuru üzerine 1870 senesinde başladı. Ne var ki, vilayetin isteklerine rağmen İstanbul’daki hükümet organları o tarihte gündeme gelen projede çeşitli eksikler buldukları için kurutma çabaları sonuçsuz kaldı. 1880’de Tokat’ın sancak haline gelmesini takip eden dönemde, bu defa, Tokat’tan 1890 senesinde tekrar bataklığın kurutulması çabaları gündeme getirildi; ancak 1892’ye kadar yapılan yazışmalardan anlaşıldığı üzere, ahalinin de kişisel çıkarlarını önde tutmasıyla, konu yine sürüncemede bırakıldı.

Kaz Gölü, Turhal-Tokat arasında uzanan Kazova düzlüğünün batı kesiminde yer almaktadır. Göl, Tokat ilinin Pazar ilçesine bağlı Üzümören beldesi ve Çiftlik köyleri ile Turhal ilçesine bağlı Şatroba ve Tatlıcak köyleri sınırları içerisinde kalmaktadır. Pazar-Zile karayolu üzerinde, bulunan göl, yaklaşık olarak 7.000 dönümlük bir alanı kaplamaktadır. Pazar ilçe merkezine 11, Turhal ilçe merkezine 19, Zile ilçe merkezine 23, Tokat merkez ilçeye ise 39 kilometre uzaklıktadır. Göl ve etkili olduğu alan, Orman ve Su İşleri Bakanlığı tarafından 1998 yılında Av ve Yaban Hayatı Koruma Sahası, 13.09.2006 tarih ve 2006/10966 sayılı Bakanlar Kurulu kararıyla Yaban Hayatı Geliştirme Sahası olarak kabul edildi. Sahanın toplam koruma alanı 1170 hektar olup göl alanı 73 hektar kuru, 201 hektar sulu olmak üzere 274 hektardır. Kaz Gölü’nün mülkiyeti hazineye ait olup gölün tamamına yakını sazlarla kaplıdır. Saha içerisinde su kuşları koruma altındadır. Doğa Koruma ve Mili Parklar Genel Müdürlüğü tarafından 2007 yılında kuş gözlemcileri için göl kenarında bir ziyaretçi ve iki kuş gözetleme kulesi kuruldu.

Kaz Gölü’nün içerisinde bulunduğu Kazova içerisinden bölgenin önemli akarsuyu olan Yeşilırmak geçmektedir. Kazova’nın topografîk bakımdan en derin ve en düşük kotlu alanı konumunda olan Kaz Gölü’nün deniz seviyesine göre yüksekliği 540 metre civarındadır. Kaz Gölü sulak alanının çevresinde, günümüzde, Devlet Su İşleri (DSİ) tarafından açılan çok sayıda kurutma kanalı bulunmaktadır. Gölü besleyen bir akarsu yoktur. Yeraltından kaynayan su ile beslendiği kaydedildi.

Kaz Gölü Sulak Alan Alt Havzası’nda, kara içi yüzey suları, bataklık ve çayırlar ile segetal alanlar olmak üzere üç ana habitat tipi belirlenmiştir. Göl etrafında geniş bir sulak çayırlık ve mera alanı bulunmaktadır. Gölün orta kısımlarının tamamen sazlıklarla kapalı olması Kamışçınlar gibi küçük kuşlar ve Su Kılavuzu gibi sazlıklar arasında gezinebilen türler için beslenme ve üreme alanlarının rahatsız edilmeden korunmasını sağlamaktadır. Kaz Gölü’nde 108 farklı kuş türü gözlemlenmiştir. Kaz Gölü ve yakın çevresinde yayılış gösteren kuş türlerinin çoğunlukla sazlıkların arasında, küçük su birikintilerinde ve göl kenarındaki açık alanlarda dolaşarak beslenen balıkçıl türleri olduğu görülmüştür.

Alanda; önceleri yöre halkının önemli geçim kaynaklarından birini oluşturan saz kesimi 2002-2003 yıllarında yasaklandı. Göl; gerek kış göçmeni gerekse yaz göçmeni kuşların önemli bir uğrak yeri niteliğindedir ve yaz göçmeni çok sayıda kuş alanda üreme yapmaktadır. Gölde yaşayan omurgalı hayvanlar içinde suya tam bağımlı veya yarı bağımlı çok sayıda tür vardır. Balıklar suya tam bağımlı türlerdir. Kaz Gölü’nde Yaygın Sazan ve Kızıl Kanat olarak bilinen iki balık türünün örneklemesi yapıldı.

Devlet Su İşleri (DSİ) tarafından 1958 yılından beri Kaz Gölü civarında drenaj, araştırma ve işletme olmak üzere çok sayıda sondaj kuyusu açıldı. Göl sulama açısından büyük önem taşımasına rağmen taban suyunun çok yüksek tuzlu olduğu tespit edildi. Kaz Gölü’nün son zamanlarda su seviyesinin azalması nedeniyle bir bataklık görünümüne sahip olmaya başladığı gözlendi. Bu durum uzaydan çekilen fotoğraflarla da tespit edildi. Gölün iç kesimlerine doğru çok geniş bir alanda sazlıklar hâkimdir. Gölün çevresinde ise kavak ve söğüt ağaçlarına rastlanmaktadır.

Kaz Gölü kuş meraklıları için ideal bir uğrak noktasıdır. Aynı zamanda bilhassa gün batımında muhteşem bir görünüm kazanmaktadır. Tokat’a uğrayanlar için bilhassa günbatımında kısa süreli ziyaretler için alternatif bir doğa merkezidir. Özellikle Pazar ilçesinde Ballıca Mağarası ve Mahperi Hatun Kervansarayı'nı ziyaret edenlerin mutlaka görmesi gereken bir doğa harikasıdır.

Referanslar

Acir, N. vd. (2013). Drenaj Faaliyetleri Sonrası Kaz Gölü Çevresindeki Toprak Özellikleri ve Vejetasyonun Mesafeye Bağlı Değişimleri. İçinde; III. Ulusal Toprak ve Su Kaynakları Kongresi 22-24 Ekim 2013-Tokat Bildiriler (ss. 626-633). Tokat; Kaz Gölü (2013). Ankara: Orman ve Su İşleri Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü Yayını; Özçağlar A. (1991). Kazova’nın İklim Özellikleri, Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, 35 (1): 219-251; Safi S. (2013). Kazova’da Su Kullanımı ve Vejetasyon Durumunun Landsat 5-Tm Uydu Görüntüleri Yardımıyla Değerlendirilmesi. İçinde; III. Ulusal Toprak ve Su Kaynakları Kongresi 22-24 Ekim 2013-Tokat Bildiriler (ss. 634-639). Tokat; Tokat İli Doğa Turizmi Master Planı 2013-2023.

Ayrıntılı bilgi için bakınız

Hanilçe, M. (2018). Osmanlı Devleti’nin Bataklık Kurutma Uygulamalarına Bir Bakış: Tokat Kaz Gölü Örneği (1870-1892), Türk Dünyası Araştırmaları, CXIX (235): 49-88.