Hüzün Turizmi

Kavram Turizm Çeşitleri Üretim Yönetimi ve Pazarlama

Küresel turizm endüstrisinin büyümesi, farklı turizm türlerinin ortaya çıkmasını sağlamıştır. Ayrıca, turizm endüstrisinin genişlemesi ülkeler arasındaki rekabetin de artmasına neden olmuştur. Bu rekabet, ülkeler içindeki çeşitli bölgelerin destinasyon pazarlaması kapsamında ele alınmasında katalizör görevi görmüştür. Özel ilgi alanlarına dayalı turizm türlerinin ortaya çıkmasında, bölgelerin turistik amaçlarla pazarlanması, destinasyonların birbirinden ayrışması ve turistlerin değişen talepleri etkili olmuştur. Turizm sektöründeki arz kaynaklarının çokluğuna bağlı olarak çoğalan özel ilgi turizminin önemi her geçen gün artmaya devam etmektedir. Özel ilgi turları, turizmin sürdürülebilirliğinin sağlanması, kitle turizminin çeşitli etkilerinin azaltılması ve cazibe merkezlerinin oluşturulmasında etkili bir rol oynayabilmektedir. Zaman geçtikçe önemi artan ve özel ilgi turizmi kapsamına giren turizm türlerinden biri de hüzün turizmidir.

"Özel ilgi turizmi" ve "alternatif turizm" terimleri bazen eş anlamlı olarak kullanılmaktadır. Bu iki kavramın karşılaştırmalı analizi, özel ilgi turizminin daha özelleştirilmiş ve bireylere özgü olması bakımından alternatif turizmden farklı olduğunu ortaya koymaktadır. Hüzün turizmi ile ilgili literatür incelendiğinde, bu olgunun hem özel ilgi turizmi hem de alternatif turizm kategorisine dahil edildiği görülmektedir. Hüzün turizmi kavramı tipik olarak ölüm olgusuyla ilişkilendirilmektedir. Tarih, felsefe, sosyoloji, psikoloji ve davranış bilimleri gibi çok sayıda disiplinden yararlanan bu turizm türüne literatürde çeşitli isimler verilmiştir. İlk olarak 1996 yılında Lennon ve Folley'in araştırmasında "Dark Tourism" olarak ifade edilen hüzün turizmi kavramı, literatürde thanatourism (ölüm/ölü turizmi), morbid tourism (ölümle ilgili turizm), fright tourism (ürkütücü turizm), grief tourism (keder/üzüntü turizmi) ve black spots tourism (karanlık noktalar turizmi) olarak farklı isimlerle yer almaktadır. Bu isimlendirmelerden de anlaşılacağı üzere, turistler keder turizmi bağlamında acı, korku, nefret, intikam ve üzüntü gibi bir dizi duyguyu deneyimleyebilmektedirler.

Hüzün turizmi olgusu, bireylerin hüzün ve acı duyguları uyandıran deneyimler aramasıyla ortaya çıkmaktadır. Bu deneyimler insan ayrımcılığı, savaşlar, doğal afetler, idamlar, anma törenleri, suikastler, toplu ölümler, yıkımlar ve kazalar gibi trajik olaylarla ilgili olabilir. Bu tür olayların yaşandığı destinasyonlara yönelik potansiyel turistleri motive eden başlıca faktörler arasında ölümün doğası hakkında fikir edinme, acı çekenlerle empati kurma, başkalarının acısını paylaşma, dua etme, başkalarının deneyimlerinden ders çıkarma ve ruhsal bir arınma geçirme arzusu yer almaktadır. Turistlerin bu gibi motivasyonlarla hüzün temalı turizme dahil olması, hüzün turizmi olgusunu ortaya çıkarmaktadır. Sonuç olarak, Aristoteles’in Poetika adlı eserinde "tragedyanın ödevi, uyandırdığı acıma ve korku duygularıyla ruhu tutkulardan temizlemektir" şeklindeki açıklamasıyla ifade ettiği katarsis kavramı, hüzün turizminde önemli bir yer tutmakta; bir anlamda hüzün turizminin amacı olmaktadır. Katarsis geçiren birey bir dizi duyguyu deneyimleyebilir ve destinasyonda yaşayan kahramanla empati kurarak, kahramanın acısını dolaylı olarak yaşayarak ve kısa süre de olsa kahramanla bütünleşerek bir arınma hissi elde edebilir. Başka bir deyişle, olay zihinde canlandırılır ve ölüm olgusu kanıtların incelenmesi yoluyla kavranır. Bu şekilde birey ruhsal bir arınma duygusu yaşar. Başka bir deyişle, söz konusu kişi başka bir bireyin acısını deneyimleyerek huzur bulur ve kendi içinde bir arınma sürecinden geçtiğini hisseder. Bu olgu bir anlamda Freud'un kişilik teorisinde ortaya koyduğu id, ego ve süperego kavramlarıyla da açıklanabilir. Hüzün turizmi destinasyonları, süperegoyu harekete geçirerek egonun dengelenmesine hizmet edebilmekte ve arınma hissine ulaşılmasında aracı olabilmektedir.

Hüzün turizmiyle ilgili bir dizi popüler destinasyon, çeşitli motivasyonlarla turistler (dark tourists) tarafından ziyaret edilmektedir. Aşağıdaki liste bu tür destinasyonlara örnekler sunmaktadır:

Afyonkarahisar, Alcatraz Hapishanesi, Althorp Evi, Berlin Duvarı, Çanakkale Savaşları, Gelibolu Tarihi Alanı, Çatalca Mübadele Müzesi, Çernobil, Endonezya, Ground Zero, Güney Amerika, Hiroşima ve Nagazaki, Kamboçya Angkor Wat Tapınağı, Malezya
National Civil Rights Museum - Lorraine Motel – Memphis, Pompeii, San Jose Madeni, Sarıkamış, Sinop Cezaevi, The Sixth Floor Museum at Dealey Plaza, Ulucanlar Cezaevi.

"Hüzün turizmi" kavramı, geleceğimizin gelişiminin temelini temsil eden çocukların eğitiminde önemli bir rol oynayabilir. Çocuklar, kültürel ve tarihi deneyimleriyle etkileşime girerek miraslarına yönelik daha derin bir benimseme ve sahiplenme geliştirebilirler. Hüzün turizmi ile ilişkilendirilen yerlere yapılan ziyaretlerin, yaşama ilişkin dersler çıkarılmasını kolaylaştırdığı söylenebilir. Ayrıca, mevsimlik turizm modelinden yıl boyu süren bir turizm modeline geçişi kolaylaştırabilir ve böylece turizm sektöründe sürdürülebilirliği teşvik edebilir. Türkiye'de, hüzün hissi uyandıran deneyimlerle ilgilenmek isteyen turistleri çekebilecek birçok mevcut destinasyon bulunmaktadır. Buna ek olarak, ülkenin tarihi, savaşlar ve doğal afetler de dahil olmak üzere bir dizi trajik olayla karakterize edilmiştir; bu olaylar ülkede önemli izler bırakmıştır. Dolayısıyla bu olayların yaşandığı yerler, eğitim amaçlı kullanılma ve hüzün turizmi destinasyonlarına dönüştürülme potansiyeline sahiptir. Dönüştürülen bu destinasyonlar, kültürel farkındalık oluşturma, istihdam olanakları yaratma ve döviz geliri sağlama da dahil olmak üzere birçok alanda fayda sağlayabilir. Potansiyel destinasyonların değerlendirilmesinde öncelikle hem eğitimi hem de hüzün turizminin çeşitli çekici güçlerini bir arada bulunduran varış yerlerinin seçilmesi, destinasyona ilgi duyabilecek potansiyel turist sayısını artırabilir. Hüzün turizmi destinasyonlarının metaverse ve diğer sanal gerçeklik platformlarına aktarılması, tanınırlığı artırabilir ve ek gelir imkanları sağlayabilir. Ayrıca Türkiye’nin milli edebiyat tarihindeki dolu bir geçmiş gözden geçirilerek "edebî hüzün turizmi" kavramına uygun olan çekicilikler ortaya çıkarılabilir.

Referanslar

Akyurt Kurnaz, H., Çeken, H. ve Kılıç, B. (2013). Hüzün Turizmi Katılımcılarının Seyahat Motivasyonlarının Belirlenmesi, İşletme Araştırmaları Dergisi, 2: 57-73. Erişim adresi: https://www.ceeol.com; Alili, M. (2017). Avrupa’daki ve Türkiye’deki Hüzün Turizmi Destinasyonlarının Karşılaştırması Üzerine Teorik Bir Çalışma, Uluslararası Global Turizm Araştırmaları Dergisi, 1(1): 37-50, https://dergipark.org.tr; Aristoteles, (Yayın yılı ve baskı sayısı bulunamadı). Poetika. (İ. Tunalı, Çev.). Remzi Kitabevi; Atakishiyeva, N. ve Dinçer, M. Z. (2022, Mayıs). Alternatif Turizm Çeşidi Olarak Hüzün Turizmi, 20. Geleneksel Turizm Sempozyumu. Sakarya.Aylan, S. ve Kaya, İ. (2020). Bir Hüzün Turizmi Destinasyonu Olarak Ulucanlar Cezaevi Müzesi Ziyaretçilerinin Elektronik Yorumlarının İçerik Analizi, Türk Turizm Araştırmaları Dergisi, 4(1): 488-504, https://doi.org/10.26677/TR1010.2020.325; Çanakkale Savaşları Gelibolu Tarihi Alanı - Çanakkale. (2021, 23 Ağustos). Erişim adresi: https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/canakkale/gezilecekyer/gelibolu-yarimadasi-tarihi-milli-park-alani (Erişim tarihi: 28.10.2024); Çavdırlı, Ceren Miral. (2019). Alternatif Turizm, İçinde, Kozak, N. (Editör), Online Türkiye Turizm Ansiklopedisi, https://turkiyeturizmansiklopedisi.com/alternatif-turizm (Erişim tarihi: 28.10.2024); Çelik, A. (2017). Hüzün Turizmi Üzerine Bir Derleme. Türk Turizm Araştırmaları Dergisi, 1(3): 41-55, https://doi.org/10.26677/tutad.2017.13; Çevik, S. (2023). Yeni Bir Alt Niş Olarak “Edebî Hüzün Turizmi” Üzerine Kavramsal Bir İnceleme, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Turizm Fakültesi Dergisi, 26(2): 267-302. https://doi.org/10.55931/ahbvtfd.1383638; Foley, M ve Lennon, J. J. (1996). Editorial: Heart of darkness. International Journal of Heritage Studies, 2(4), 195–197. https://doi.org/10.1080/13527259608722174; Kılıç, B. ve Akyurt, H. (2011). Destinasyon İmajı Oluşturmada Hüzün Turizmi: Afyonkarahisar ve Başkomutan Tarihi Milli Parkı. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(1): 209-232. http://sbe.gantep.edu.tr; Kılıç, B. ve Sop, S. A. (2011). Hüzün Turizmi, Katarsis ve Alternatif Katarsistik Bir Destinasyon Örneği Olarak San Jose Madeni. Seyahat ve Otel İşletmeciliği Dergisi, 8(3): 6-22. Erişim adresi: https://www.researchgate.net; Kılıç, M ve Ödemiş, M. (2024). Özel İlgi Turizmi Kapsamında Eski Gümüşhane’nin (Süleymaniye’nin) Değerlendirilmesi. Erciyes Akademi, 38(1): 184-202. https://doi.org/10.48070/erciyesakademi.1418155; Lennon, J. (2017). Dark Tourism. Oxford Research Encyclopedia of Criminology and Criminal Justice. https://doi.org/10.1093/acrefore/9780190264079.013.212; Özdemir, F. ve Çakmak, T. F. (2022). Hüzün Turizmi Üzerine Bibliyometrik Bir Analiz, Güncel Turizm Araştırmaları Dergisi, 6(2): 389-406, https://doi.org/10.32572/guntad.1026021; Raine, R. (2013). A dark tourist spectrum. International Journal of Culture, Tourism and Hospitality Research, 7(3): 242-256. https://doi.org/10.1108/IJCTHR-05-2012-0037; Sağır, Adem. (2019). Ölüm Turizmi, İçinde, Kozak, N. (Editör), Online Türkiye Turizm Ansiklopedisi, https://turkiyeturizmansiklopedisi.com/olum-turizmi (Erişim tarihi: 28.10.2024); Şener, T. (t.y.). Kişilik Gelişimi. https://acikders.ankara.edu.tr/pluginfile.php/48253/mod_resource/content/0/kisilikgelisimi.pdf (Erişim tarihi: 28.10.2024); Top, M. ve Yıldırım, Y. (2024). Depremzedelerin Hüzün Turizmi Bağlamında Bir Deprem Müzesini Ziyaret Etme Motivasyonlarının İncelenmesi: Düzce İli Örneği, Turar Turizm ve Araştırma Dergisi, 13(1): 7-35. https://doi.org/10.7460/turar.1421602.

Ayrıntılı bilgi için bakınız

Çelik, A. (2017). Hüzün Turizmi Üzerine Bir Derleme, Türk Turizm Araştırmaları Dergisi, 1(3): 41-55. https://doi.org/10.26677/tutad.2017.13