Türkiye’nin ilk göç temalı müzesidir. Müze, İstanbul’un en büyük yüzölçümüne sahip, tarih ve kültür ile harmanlanmış ve nüfusunun çoğunluğu mübadil olan ilçesi Çatalca’da yer almaktadır. Müze projesi, 2008 yılında LMV tarafından Avrupa Kültür Başkenti İstanbul Ajansına teklif olarak sunuldu ve Haziran 2010 yılında kabul edildi. Müze binası restore edilip, müzenin alanı bir kültür kompleksi haline getirildi. Mübadele Müzesi 20. 12. 2010 tarihinde kapılarını ziyaretçilerine açtı. Daha sonraları, müze projesinin Çatalca’da gerçekleşmesinden dolayı Çatalca Belediyesi de projede ortak oldu.

Mübadele Müzesi ana bina, mübadele meydanı ve kültür evi olmak üzere üç bölümden oluşmaktadır. Müze ana binası, 1913 ve 1923 yılları arasında taverna olarak hizmet verdi. Cumhuriyet döneminde Ziraat Bankası olarak kullanılan yapı, 1967’de Ölçerler Ailesi tarafından satın alındı. Ölçer Ailesi yapıyı Mübadele Müzesi olarak kullanılmak üzere Lozan Mübadilleri Vakfı’na tahsis etti.

Zorunlu göçe tabi tutulan mübadiller taşınmaz tüm mal varlıklarını, doğup büyüdükleri toprakları ve sevdiklerinin mezarlarını geride bıraktılar. Yanlarına taşınabilir eşyalar ile kültürlerini, bilgi birikimlerini, gelenek ve göreneklerini yeni vatanlarına taşıyabildiler. Mübadele Müzesi, mübadillere ait tüm bu kültürel mirasların korunmasını, kayıt altına alınmasını ve bu mirasın gelecek nesillere aktarılmasını amaçlamaktadır.

Müzede bulunan objeler özel kişiler tarafından bağış yolu ile müzede sergilenmek üzere verildi. Müze ana binada sergilenen objeler arasında çeyizlikler büyük yer tutmaktadır. El dokuması çarşaflar, kanaviçe işli perdelik pamuk dokuma kumaşlar, yastık kılıfları, masa örtüleri, nakış işi süslemeler o güne ışık tutmaktadır. Müzik ile ilgili bölümlerde Selanik doğumlu ünlü bestekâr Faiz Kapancı’nın udu, mandolin, darbuka ve nota defteri yer almaktadır. Mutfak ve ev eşyaları arasında sedef saplı kaşıklar, bakır sahan, tava, tepsi, ibrik “tek” ölçüsünde rakı kadehi, porselen çay takımı, toprak küpler, demir ütüler, gaz lambaları ve cam çekiçler bulunmaktadır. Fotoğraflar ve belgeler bölümünde ise, Girit’in ilk fotoğrafçılarından Hamza Rüstem Bey’in Girit’te kullandığı fotoğraf makinesi, o dönemdeki negatif baskı için kullandıkları camlar, mübadele dönemine ait belgeler, mübadillere ait mal tasfiye talepnameleri, Osmanlı dönemi haritaları, Kuran-ı Kerim, bir adet yarım banknot, o günlere ait pullar, XIX. yüzyıl sonlarında yayımlanan Sabah Gazetesi’nin nüshaları bulunmaktadır. Müze kültür evi bölümünde, mübadele dönemine ait belgesellerin izleme alanı bulunmaktadır.

Mübadele Müzesi açıldığı yıldan bu yana 52 318 kişi tarafından ziyaret edildi. Bu ziyaretçilerin 31.08 kişisi yabancı turisttir. ODTÜ, Işık Üniversitesi, Arel Üniversitesi, İstanbul Üniversitesi, Trakya Üniversitesi, Arel Üniversitesi, Beykent Üniversitesi, Kültür Üniversitesi gibi üniversitelerden araştırma yapmak için öğrenciler ve öğretim üyeleri de müzeye ziyarette bulunmaktadır. İngiltere, Fransa, Almanya ve Yunanistan’dan araştırmacı tarihçiler ve öğretim üyeleri de Mübadele Müzesi’ni ziyarette bulunmaktadır. Müze, Çatalca ve mübadele tarihi çalışmalarına katkı sağlamaktadır. Türkiye’nin ilk göç temalı müzesi olan Çatalca Mübadele Müzesi, mübadil nüfusun yoğun olduğu Bursa ve İzmir illerinde Mübadele Müzesi ve Kültür Evi açılmasında örnek teşkil etmiştir. Müze; Mübadele, kültür, tarih gibi çok sayıda ulusal ve uluslararası projede öncülük yapmaktadır.