Şanlıurfa kent merkezinde, Haşimiye Meydanı’nda Kazzaklar Çarşısı'nda yer almaktadır. Han, Kanuni Sultan Süleyman döneminde 1563 yılında Urfa Sancakbeyi Halhallı Behram Paşa tarafından yaptırılmıştır. Yapı, giriş eyvan kapısı üzerindeki altı satırlık kitabesi Osmanlı alfabesi ile yazılıdır. Kitabenin Türkçe’ye çevirisi şöyledir: Bu hanı insanlara gelip gezsin mutluluk versin diye zamanın Şehinşahı Sultan Süleyman’ın aciz zavallı kölesi Behram Paşa inşa ettirdi. Evliya Çelebi Seyahatnâmesinde Yetmiş Hanı olarak anılan han, dış cepheleri kaplayan iki renkli kesme taşlardan dolayı Alaca Han adıyla da bilinmektedir. Şanlıurfa’nın en eski hanıdır.

Han, güney cephesi bedesten denilen yapıyla, batı cephesi ise Sipahi Pazarı ile bitişiktir. Kuzeyinde Arasa Hamamı, doğusunda ise İsotçu Pazarı Caddesi yer almaktadır. Kare planlı avlunun bazalt taştan yapılmış zemin kaplamasının büyük bir bölümü bozulmuş olup güneybatı köşesinden kuzeydoğu köşesine doğru Halilür-rahman suyunun aktığı bir taş kanal bulunmaktadır. Yapının üzeri orijinal halinde, düz toprak dam şeklindeyken 1970 yılında yapılan onarımlarla, kırma sac çatı olarak değiştirilmiş ve bacalar inşa edilmiştir.

Yapı tek avlulu, kısmen üç katlı, alt ve üst katı revaklı plan tarzında inşa edilmiştir. Kesme taştan yapılmış olan Han, dikdörtgen planlı olup, bir avlunun çevresinde dükkânlar sıralanmaktadır. Giriş kapısı dıştan yuvarlak kemerli olup, giriş eyvanının avluya açılan kapısı sivri kemerlidir. İki büyük kapısı ve tali geçişler için de kullanılan küçük kapıları vardır. Büyük kapılardan biri Han’ın içerisindeki bedesten, diğeri de açık çarşı ile bağlantılıdır. Giriş kapısının yanındaki bir merdivenle ikinci kata çıkılmaktadır. Giriş eyvanının üzeri mescit olarak kullanıldı. İkinci kat birbirlerine yuvarlak kemerli sütunlarla birleştirilmiş tonozlu bir revak ve bunun arkasında da Han’ın odaları sıralanmaktadır. Sütunların arası taş korkuluklarla kapatılmıştır. Bu revak, Han’ın avlusuna açılmaktadır.

Geçmişte kervansaray olarak inşa edilen Han’da, Şam, Bağdat, Halep gibi kentlerden ticaret için gelen kişiler, yağ tüccarları, manifaturacılar burada kalırlardı. Atlar, bitişikteki Sipahi Pazarı’na bırakılırdı. Han’ın alt katındaki avlusunda, tespih dükkânları ile çayhaneler bulunmaktadır. Mırra, çay, kahve, menengiç kahvesi, dama ve domino taşları avludaki en önemli mola eğlenceleridir. Han’ın üst katında ise tarihi atölyeler içerisinde, özellikle eski tip makinaları ile çalışan terziler vardır. Bugün Han, tarihsel kimliğinin çok ötesinde şehrin en önemli sosyo-kültürel ve turizm mekanlarından biridir. Tarihi han her mevsimde şehre gelen yerli ve yabancı turistlerin uğrak yeridir. 2001 yılında Şanlıurfa Kültür Sanat ve Araştırma Vakfı tarafından Rızvaniye Vakfı'nın da katkıları ile restore edilmiştir. Beş asırdan bu yana işlevselliğini koruyan bir mekândır.

Gümrük Hanı, Şanlıurfa’nın Osmanlı dönemine ait hanların ve kapalı çarşıların yoğun olduğu bölgede, Haşimiye Meydanı’nın yakınında yer almaktadır. Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nde “Yetmiş Hanı”, dış cephelerinin iki renkli kesme taşlardan oluşması sebebiyle “Alaca Han” adıyla da anılır. Yapının doğu ve kuzey cephelerinde, üst katın doğusundaki revak bölümünün arka duvarının, bir sıra bazalt ve bir sıra küfeki taşının yatay şeritler halinde uzanması sayesinde renkli bir görünümü vardır. Gümrük Hanı’nın, Kanuni Sultan Süleyman zamanında Urfa Sancakbeyi Halhallı Behram Paşa tarafından 1563 yılında inşa ettirdiği bilinmektedir. Hanın, Behram Paşa tarafından hazırlatılan vakfiyede yazdığı üzere bir kervansaray işlevi gördüğü bilinmektedir. XIX. yüzyıla kadar şehrin ticari hayatının merkezi olarak faaliyet göstermiştir.

Şanlıurfa’nın anıtsal hanlarından biri olan Gümrük Hanı’na, doğu cephesine bakan eyvan şeklindeki büyük kapıdan giriş yapılmaktadır. Kapının üzerinde bulunan kitabede, Kanuni Sultan Süleyman’ın ve Behram Paşa’nın adıyla zikredilen temenniler yazmaktadır. Kitabenin, üzerinde yazan bilgiye göre 1566 yılında yapıya eklendiği bilinmektedir. Mermer duvarlı giriş eyvanının iki yanında bulunan, üzerlerinde ayet yazılı mukarnaslı mihrap nişleri görülmeye değerdir. Şanlıurfa’daki hanlar arasında, kitabeler dışında süsleme amacıyla yapılmış yazılar sadece Gümrük Hanı’nda görülmektedir. Ayetlerin sağ ve sol taraflarında geometrik geçmeli süsleme şeritleri uzanmaktadır. Yapının muhtelif yerlerinde de çeşitli geometrik süslemeler yer almaktadır. Ana kapı dışında avlunun güney tarafındaki bedestene açılan beşik tonozlu ikinci bir kapı da bulunmaktadır.

İki kattan oluşan hanın kare şeklindeki avlusundan Halil-ür Rahman Gölü’nün suyu geçmektedir. Avluyu çevreleyen kahvehanelerin üst katında ise giyim atölyelerinin faaliyet gösterdiği revaklı odalar yer almaktadır. İkinci katın giriş eyvanı tarafı da mescit olarak kullanılmaktadır. 2001 yılında Rızvaniye Vakfı’nın katkıları ile Şanlıurfa İl Kültür Eğitim Sanat ve Araştırma Vakfı (ŞURKAV) tarafından restore edilmiştir.