Gerede (Bolu) Yağlı Pehlivan Güreşleri
ETKİNLİK DOĞAL VE KÜLTÜREL MİRAS Somut Olmayan Kültürel Miras Yağlı Güreş Etkinliği
-
2025
Geçmişten günümüze kültürün nesiller arası aktarımında önemli araçlardan biri de halk sporları olmuştur. Nitekim halk sporları toplumun yapısını oluşturan inanç, değer ve uygulamaları bünyesinde barındırmaktadır. Bahsi geçen bu unsurlar ise bir toplumun kimliğini yansıtan önemli somut olmayan kültürel miras ögeleridir. Bu bağlamda halk sporlarının bir toplumu diğer toplumlardan ayıran somut olmayan kültürel değerlerini yaşatma noktasında görevler üstlendiğini söylemek mümkündür. Nitekim spor etkinlikleri gerçekleştiği bölgenin sosyal yapısı ile bütünleşmiş ve çoğunlukla panayır, festival gibi toplu organizasyonlarda yer edinerek kültürel kimlik üzerindeki etkisini kuvvetlendirmiştir. Zira bireyleri bir araya getirerek sosyalleşmesine de imkân veren bu tür organizasyonların, içinde yaşanılan toplumu ve toplumun sahip olduğu değerleri benimsemeye yardımcı olduğu aşikârdır. Birey bu sayede içinde yaşadığı toplumun değerlerini içselleştirerek toplumun bir üyesi haline gelmektedir. Bu açıdan ele alındığında kültürün bir parçası olan halk sporlarının devamlılığının kültürün aktarımı üzerinde yadsınamaz bir etkiye sahip olduğu söylenebilir. Nitekim somut olmayan kültürel mirasın “Toplumsal Uygulamalar, Ritüeller ve Şölenler” kategorisinde halk sporları arasında yer alan güreş ise Türk toplumunda her dönem önemli bir yere sahip olmuştur. Güreş Türk toplumunda yalnızca bir mücadele sporu olmayıp milli kimlik ifadesi olarak görülmüştür. Aynı zamanda atlı-göçebe kültürün yansımalarından olan bu etkinlikler Türk toplumunun özgün eğlence kültürüdür. Bu bağlamda güreş etkinliği Türkistan coğrafyasına uzanan köklerinden itibaren ele alınması gereken kültürel bir alan olarak nitelendirilmelidir.
Bolu’nun Gerede ilçesinde her yıl genellikle ağustos ayında gerçekleştirilen yağlı pehlivan güreşleri geleneksel yapısını koruyarak devam eden halk sporları arasındadır. 2025 yılı itibarıyla Gerede Yağlı Pehlivan Güreşleri’nin 73’üncüsü 24 Ağustos 2024 tarihinde düzenlenmiştir. Etkinlik programı bir gün süre ile Gerede ilçesinde bulunan Esentepe mesireliği güreş sahasında gerçekleşmektedir. Ayrıca Gerede Yağlı Pehlivan Güreşleri etkinliği, Türkiye genelinde farklı şehirlerden yaklaşık 16 başpehlivanın ve toplamda 400 pehlivanın katılım sağladığı, köklü bir gelenek olmasının da etkisi ile yüzlerce kişinin ziyaret ettiği bir toplu organizasyon durumundadır. Geleneksel olarak düzenlenen bu etkinliğin her yıl ne zaman gerçekleştirileceği ve sonuçları yerel medyada, Gerede Belediyesi’nin ve Türkiye Geleneksel Güreşler Federasyonu Başkanlığı’nın resmî sitelerinden duyurulmaktadır. Yağlı güreş etkinliğinin içinde barındırdığı tüm gelenekleri (pehlivan, cazgır, zembil, peşrev, kispet vb.) ve kendine özgü kuralları ile gerçekleştirilmesi, erken yaşlardan itibaren gerek çocuklara gerekse yetişkinlere bu somut olmayan kültürel miras ögesine ilişkin farkındalık kazandırmaktadır. Nitekim Gerede (Bolu) Yağlı Pehlivan Güreşleri’ni izlemeye giden bir birey, bu halk sporunun gerektirdiği, içinde barındırdığı tüm özelliklere ve farklı somut olmayan kültürel miras unsurlarına (örneğin; güreşecek kişilerin seyircilere tanıtılması görevine sahip cazgır, pehlivanların giydikleri özel bir kıyafet olan kispet gibi) ilişkin bilgi sahibi olacaktır. Bu bağlamda yağlı pehlivan güreşinin aynı zamanda okul dışı öğrenme ortamı sunduğu ve toplumu birleştirici bir güç rolünü üstlendiği söylenebilir. Yağlı pehlivan güreşinin kültürel yönü, toplumsal bağları güçlendirmekle beraber verimli bir ritüel sürecini de kapsamaktadır. Bununla birlikte UNESCO tarafından geleneksel güreş biçimlerini koruma faaliyetlerinin sürdürülmesi toplumsal bağları destekleme ve topluluklarda aidiyet duygusunu pekiştirmeyi üstlendiğinin bir göstergesidir. Öte yandan Gerede Yağlı Pehlivan Güreşleri, ziyaretçilerin güreşin gerçekleştirildiği şehrin doğal ve kültürel zenginliklerini keşfedebilmelerine imkân sağlaması noktasında ise kültür ekonomisi ve turizmine katkı sağlamaktadır.
Referanslar
Genç, F. A. ve Kırdemir, A. (2024). Somut olmayan kültürel miras listesinde yer alan spor branşlarının incelenmesi, Journal of History School, 72: 2507-2534; Gerede Belediyesi. Haberler, https://tinyurl.com/nhesc87c, (Erişim tarihi: 21.04.2025); Karadoğan, U. C. (2020). Geçmişten geleceğe uzanan kültürel miras: Kırkpınar yağlı güreşleri. (Doktora Tezi). Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü; Karadoğan, U. C. (2021). Osmanlı sarayında pehlivanların himaye edilmesi ve Ceyb-i Humayun defterlerine kaydedilmeleri, MECMUA Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 6(11): 295-328; Oğuz, M. Ö. (2018). Somut olmayan kültürel miras nedir? Ankara: Geleneksel Yayınları; Özdemir, N. (2025). Türk eğlence kültürü. Ankara: Akademi Kültür Yayınları; Pepe, B., Kara, T. ve Aşar, B. (2024). Kültürel bir miras olarak güreş: Tarih, gelenek ve modernleşme süreci. İ. Kara ve E. Çinibulak (Editör), Spor bilimlerinde güncel araştırmalar ve uygulamalar içinde (s.5-16). İzmir: Duvar Yayınları; Türkiye Geleneksel Güreşler Federasyonu, Geleneksel Güreşler, https://tinyurl.com/rbwp4kyj, (Erişim tarihi: 19.04.2025).