Maddeye katkıda bulunan yazarlar:
-
2019
Zonguldak’ın Ereğli ilçesinde yer alan Gazi Alemdar Gemisi 1898 yılında Danimarka’nın Kopenhag tersanelerinde yapıldı. Gemi; 49.475m uzunluğunda, 7.95 m eninde olup, 192 NET tonajındadır. Birinci Dünya Savaşı döneminde bu gemiye Osmanlı Hükümeti el koyarak adını “Alemdar” olarak değiştirdi Geminin tarihi önemi özellikle Milli Mücadele dönemine dayanmaktadır. 1921 yılında kaçırılarak Ereğli’ye getirilen Alemdar Gemisi, Kurtuluş Savaşı’nda yapılan ilk ve tek deniz çatışmasının kahramanıdır. Alemdar Gemisi, Milli Mücadele’de silah ve malzeme taşımış ve diğer gemileri kollama görevini üstlendi. Farklı yıllarda bakım ve onarımdan geçirilen gemi, 1982 yılında hurdaya ayrıldı.
Gazi Alemdar Gemisi Yaptırma ve Yaşatma Derneği’nin çalışmalarıyla, Deniz Kuvvetleri Komutanlığı’nın desteğiyle ve Ereğli Erdemir firmasından bağışlanan 164 ton gemi sacı yardımıyla, Ereğli’de bulunan dört tersanede orijinaliyle aynı ölçüde Gazi Alemdar Gemisi inşa edildi. 08.08.2008 tarihinden bu yana müze olarak ziyarete açılan Gazi Alemdar Gemisi, her yaştan ziyaretçiyi tarihle buluşturmakta, Kurtuluş Mücadelesi’nin nasıl kazanıldığına dair bilgiler sunmakta ve denizciliği sevdirmektedir. Ereğli sahilinde bir platforma yerleştirilen geminin depo kısmı müze olarak kullanılmaktadır. Bu bölümde yer alan 100 kişi kapasiteli toplantı salonunda Kurtuluş Mücadelesi dönemi ve Gazi Alemdar Gemisinin tarihi hakkında kısa film gösterimi yapılmaktadır. Sergi alanında Alemdar gemisi ve kahramanları, Ereğli ve Alemdar’ın Kurtuluş Mücadelesi’ne desteği, savaş süresince kahramanlarımızın yaptıkları, Alemdar gemisinin nasıl inşa edildiği, Deniz Kuvvetleri Komutanlığı’nın tanıtımı, donanma giysileri, donanmada kullanılan pusula, dümen dolabı, makine telgrafı, deniz feneri gibi bazı materyaller, fotoğraflar ve belgeler yer almaktadır. Geminin baş kısmında ise ufak bir gemicilik laboratuarı yer almaktadır. Burada denizcilik ve yelkencilik ile ilgili bilgiler sunulmaktadır. Gazi Alemdar Gemisinin ziyareti ücretsiz olup, seyahat acentalarının bölgeye hazırladıkları turlarda rotada yer alan turistik bir değerdir.
Referanslar
Özçakır, G. ve Dönmez, M. (2008). Karadeniz’de Bir Destan, Gazi Alemdar Gemisi. İstanbul: Deniz Basımevi Müdürlüğü; Ereğli Belediyesi, https://www.kdzeregli.bel.tr/index.php/k2/gazi-alemdar-gemi-muezesi, (Erişim tarihi: 11. 08. 2019); Ereğli Belediyesi, https://www.kdzeregli.bel.tr/index.php/k2/alemdar-destan, (Erişim tarihi: 11. 08. 2019); https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/zonguldak/gezilecekyer/gazi-alemdar-gemisi-muzesi, (Erişim tarihi: 11. 08. 2019).
-
2019
Zonguldak’ın Ereğli ilçesinde eski otogarın sahile bakan yönünde sahil bandının başladığı noktadadır. Gazi Alemdar bir açık deniz römorkörü olup, Danimarka’da 1898 yılında buharlı kurtarma gemisi olarak yapıldı. Danmark ismi ile denize indirilen gemi, galvanizli saçtan iki direkli, tek bacalı, 49,5 metre boyunda, 7,95 metre eninde, üç metre drafta sahip, 362 groston, 750 beygir gücünde ve çift kazanlıdır. Bağlı bulunduğu şirket tarafından 1898 yılında Marsilya Limanı’na indirilen gemi, 1892 yılında yapılan Bastille Festivali’nde teknik özellikleri ve gösterişiyle en iyi gemi olarak seçildi. Çanakkale Savaşı’nda karaya oturdu veya yarı batık gemileri kurtarma görevi verilen Alemdar, Çanakkale Boğazı’ndan çıkamadı. Osmanlı hükümetinin el koyduğu gemi, Osmanlı donanmasına alınarak Seyri Sefain İdaresi’ne verildi. Mayıs 1915 yılında bu gemiye Alemdar ismi verildi. 12. 01. 1916 yılında Osmanlı hükümeti gemiyi 335 bin Danimarka kronuna satın almıştır.
Birinci Dünya Savaşı sonunda imzalanan Sevr Antlaşması gereğince işgal güçleri Osmanlı donanmasını Haliç’te demirletmişlerdi. Sadece savaş gücü olmayan gemiler ve kurtarma gemileri işgal donanmasının izin verdiği kadar denize açılabiliyordu. Alemdar Gemisi de bu dönemde birçok kurtarma operasyonunu başarıyla sonuçlandırdı. Osmanlı donanmasının nakliye gemisi olan 1883 yapımı Tirimüjgan Vapuru Karadeniz’de Kızılırmak ağzında karaya oturunca onu kurtarma görevi Alemdar’a verildi. Tirimüjgan Vapuru’nun kurtarılma operasyonu sırasında Alemdar Gemisi yakıt ikmali ve diğer ihtiyaçları için sık sık Samsun Limanı’na geldi. Bu esnada Alemdar’ın kaptanı ve mürettebatı Samsun’daki Kuva-i Milliye mensuplarıyla tanıştı. Milli mücadele için gerekli olan harp malzemelerinin, silah, vb. mühimmatın taşınmasında Alemdar’a ihtiyaç olduğu ve bu geminin kaçırılarak milli mücadeleye kazandırılması gerektiği fikri ortaya çıktı. Tirimüjgan Vapuru’nun sökülebilen önemli ve değerli parçaları sökülerek İstanbul’a götürüldü. Bu işlemden sonra Alemdar’ın İstanbul’dan kaçırılma planları yapılarak hazırlıklar tamamlandı. Yedi Türk denizcisi fırtınalı bir havada bir gemi kurtarma operasyonuna gidiliyormuş havası estirilerek 23. 01. 1921 tarihinde boğazdan çıkarak doğal bir liman kenti ve kömür ocağı olan Karadeniz Ereğli’ye dümeni çevirdi. Gemi Ereğli’ye demir attıktan sonra Mustafa Kemal hükümetine bağlı olan kaymakam, durumu milli mücadelede rol alan yetkililere bildirdi. Yetkili merciler Zonguldak Fransızlar’ın işgalinde olduğu için geminin Ereğli’de kalmasının sakıncalı olduğunu, geminin selameti için Trabzon Limanı’na götürülmesi gerektiğini söyledi. Bu emir üzerine Alemdar, hazırlıklarını yaparak Ereğli Limanı’ndan çıktı. Ancak Ereğli’deki gayri müslimler ve casuslar Zonguldak’taki Fransız Karadeniz Komutanlığı’nı durumdan haberdar etti. Fransız Komutanlığı’na bağlı C-27 Gambotu gemiyi Zonguldak’ta yakalayarak tekrar İstanbul’a götürmek üzere yola çıktı. Bu yolculuk sırasında arbede, takip ve çatışma tarzı bir dizi olay yaşandı. İstanbul’a dönüş yolculuğunda Ereğli’ye doğru tekrar dümen kıran Alemdar, Ereğli’den gelen yardım sonucu C-27 ile çatışmaya girdi. Çatışmada C-27 mağlup oldu, ancak bacasına bir top mermisi isabet eden Alemdar da hasar aldı. Alemdar’ın işgal güçlerince kaçırılmasının engellenmesi için geminin deniz muslukları açılarak küpeşte seviyesine kadar kumluk bir alanda batırılarak emniyete alındı. Bu olaydan sonra Fransız komutanlar ile henüz kurulmamış olan Türkiye Cumhuriyeti makamları arasında esirlerin ve geminin iadesi konularında bir dizi görüşmeler gerçekleştirildi. 17. 02. 1921’de Fransızlarla Alemdar Antlaşması yapıldı. Bu antlaşma gereğince Fransız esirlerin iadesi karşılığında Türk karasularında (10 mil) Türk bayraklı gemilere dokunulmayacak, Alemdar ise Ereğli’de kalacak hareket etmeyecekti. Ancak milli mücadele için Alemdar’a çok ihtiyaç vardı. Dönemin bahriye nazırı 29. 06. 1921’de Ereğli’ye gelerek Alemdar’ın komutanı Nuri Bey’e Alemdar’a olan ihtiyacı anlattı. Yalnız Fransızlarla olan antlaşma gereği resmi emir verilmedi. Nuri Bey sorumluluğu üzerine alarak gemiyi tekrar Trabzon’a kaçırmasını istedi. Geminin bakım onarım ve diğer hazırlıkları gizlice tamamlanarak 24. 09. 1921 tarihinde fırtınalı bir günde yola çıkıldı. Gidilen limanlarda gemi farklı renklerle kamufle edilerek Fransız bayrağı çekildi. 29. 09. 1921 tarihinde Trabzon’a ulaşan Alemdar, İkinci İnönü Zaferi’ne kadar birçok sefere katıldı. Kurtuluş Savaşı’nda da aktif rol alan gemi, başarılarından dolayı Fevzi Paşa’dan tebrik ve takdir telgrafları aldı. Alemdar 1924-1959 yılları arasında gemi kurtarma işlerinde sürekli olarak görev yaptı. 1951 yılında İstanbul’da büyük bir onarımdan geçen gemi, 1959 yılında hizmet dışı bırakılarak tanker dubası olarak kullanıldı. 1964 ve 1980 yıllarında iki farklı özel firmaya satılan gemi, 1982 yılında sökülerek satıldı.
Gazi Alemdar Gemisi’nin tarihi misyonunu unutmamak ve hatıralarını canlı tutabilmek için Karadeniz Ereğli’de 10. 11. 2004 tarihinde Gazi Alemdarı Yaptırma ve Yaşatma Derneği kuruldu. Bu derneğin, Karadeniz Ereğli Belediyesi’nin, Donanma Komutanlığı’nın, Erdemir’in, kamu ve sivil toplum kuruluşlarının, Ereğli halkının destekleri ve çabaları sonucu Gazi Alemdar Gemisi’nin yapımına 28. 10. 2005 tarihinde başlandı. Orijinal ölçü ve görünümüne bağlı kalınarak 8 Ağustos 2008 yılında tamamlanan gemi, Karadeniz Ereğli’de müze olarak hizmete açıldı. Dört salon ve yaşam alanlarından oluşan müze, pazartesi günü kapalı olup haftanın diğer günleri 10.00-12.00 ile 13.00-17.00 saatleri arasında tüm ziyaretçilere ücretsiz olarak açıktır. Müzede Alemdar Gemisi’nin tarihi fotoğrafları, maketleri, geminin İstanbul’dan Ereğli’ye ve Ereğli’den Trabzon’a iki defa kaçırılışında aktif olarak rol alan denizcilerin fotoğraf ve kısa künyeleri, Ereğli’de milli mücadele yıllarında aktif olarak rol alan kahramanların resim ve kısa künyeleri, Kurtuluş Savaşı’nda işgal güçleriyle mücadele döneminde üst makamlarla ve özellikle Alemdar Gemisi’ni konu alan askeri, tarihi ve stratejik telgraflar, tarihe damga vuran Türk denizcilerinin resimleri, denizcilikle ilgili görseller, aksesuarlar, çeşitli kitap, broşür ve dokumanlar sergileniyor. Yerli ve yabancı birçok turist tarafından ziyaret edilen müzenin ziyaretçi kayıtları tutulmadığından istatistiki olarak kaç kişi tarafından ziyaret edildiği kesin olarak bilinmiyor. Her yıl ortalama 125-150 bin arasında kişinin Gazi Alemdar Gemisi Müzesi’ni ziyaret ettiği yerel basın bültenlerinde yer alıyor.
Referanslar
Karadeniz Ereğli Belediyesi (2019). Alemdar Gemisi, https://www.kdzeregli.bel.tr/index.php/k2/alemdar-destan, (Erişim tarihi: 25.06.2019); Karadeniz Ereğli Kaymakamlığı (2019). Alemdar Gemisi, http://www.karadenizeregli.gov.tr/alemdar-gemisi, (Erişim tarihi: 25.06.2019); Türkiye Kültür Portalı (2019). Gazi Alemdar Gemisi Müzesi-Zonguldak, https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/zonguldak/gezilecekyer/gazi-alemdar-gemisi-muzesi, (Erişim tarihi: 26.06.2019).
Ayrıntılı bilgi için bakınız
Güdal, Ö. ve Dönmez, M. (2009). Karadeniz’de Bir Destan! Gazi Alemdar Gemisi (Genişletilmiş ikinci basım). İstanbul: Deniz Basım Müdürlüğü.