İstanbul Deniz Müzesi

Müze Askeri Müze Denizcilik Müze

(Beşiktaş, İstanbul, 2013 - )

İstanbul Deniz Müzesi, İstanbul'un Beşiktaş ilçesinde, Deniz Kuvvetleri Komutanlığı bünyesinde faaliyet gösteren, dünyanın en geniş koleksiyonlu askeri müzelerinden biridir. İstanbul için önemli birer odak noktası olan Dolmabahçe, Yıldız ve Çırağan saraylarına eşit mesafede, İstanbul Boğazı'na hâkim bir noktada, Beşiktaş’ın sahil şeridinde yer almaktadır. 2008 yılında başlayan ek yapı inşaatı ve restorasyon çalışmaları nedeniyle bir süre kapalı kalan müze, 04.10.2013'te yeni binasıyla hizmete açılırken; tescilli "Ana Teşhir Binası"nın restorasyonu ise 22.04.2018'de tamamlanarak ziyarete açılmıştır. Müze koleksiyonunda 2yirmi üç bini aşkın eser yer alırken bu eserlerin yalnızca yüzde 10'luk bir kısmı teşhir alanında sergilenebilmektedir. Sergilenen eserler arasında; Atatürk'e ait eşyalar, tarihi kayıklar, silahlar, sancaklar, gemi parçaları, denizcilik tarihine ait cam, taş, tekstil ve ahşap eserler yer almaktadır. Koleksiyonun en dikkat çekici unsurları arasında; padişah ve saray erkanına ait "Saltanat Kayıkları" ile tarihin ayakta kalmış en eski kadırgası, Fatih Sultan Mehmet'in 1453 İstanbul Kuşatması esnasında Haliç'e çekilen zincirlerin bir bölümü ve Atatürk'ün Ertuğrul Yatı'ndaki kamarası sıralanabilir.

Türkiye’nin ilk askeri müzesi özelliğini taşıyan ve 1897 yılında Kasımpaşa’daki Tersane-i Amire içerisinde ‘Müzehane’ ismi ile kurulan müze, bünyesindeki eserlerin değişik tarihlerde, çeşitli idari veya politik nedenlerle ülkenin farklı bölgelerine taşınmasıyla depo müze olarak varlığını sürdürmüştür. Türk ve Osmanlı denizcilik tarihi içi büyük öneme sahip koleksiyon bir dönem Dolmabahçe Camii'nde de muhafaza edilmiş, son durak olarak 1961 yılında Beşiktaş’taki Nuri Demirağ Tayyare Etüd Atölyesi olarak inşa edilen yapıya nakledilerek, yapıyı bir koleksiyon müzesi niteliğine büründürmüştür. Koleksiyon içerisinde yer alan ancak boyutları nedeniyle mevcut tescili bina içerisinde sergilenmesi mümkün olmayan saltanat kayıkları uzun yıllar yapı bahçesinde inşa edilen depoda korunmuştur. 2005’te Deniz Kuvvetleri Komutanlığı tarafından düzenlenen Ulusal Proje Yarışması sonucunda birinci seçilen projenin aynı yıl başlayan inşası 2013 yılında tamamlanmıştır. 

Müzeye giriş Beşiktaş’ın en yoğun noktası olan Dolmabahçe Caddesi üzerinden sağlanmaktadır. Bu yoğunluk göz önünde bulundurulduğunda; bir taraftan yapıyı şehrin kaosundan koparmak, diğer bir taraftan da hem şehir hem de ziyaretçiler için nefes alma, toplanma ve buluşma noktası olarak tasvir edilebilecek bir kamusal alan oluşturmak amacıyla; giriş parsel sınırının gerisine çekilmiş, giriş önünde küçük çaplı bir müze meydanı oluşturulmuştur. Müze girişini takiben konumlanan "Kayıkhane" veya "Tarihi Kayıklar Sergisi" holü inşası 2013'te tamamlanan ek yapı içerisinde yer alırken; girişin solunda yer alan tescilli yapı "Ana Teşhir Binası" vasfıyla 3 katta 7 farklı sergi birimini içermektedir.

Girişi ana sergi holüne bağlayan ve dolaşım rotasının da başlangıcı niteliği taşıyan basamaklı geçiş holü üzerinde, denizcilik tarihinin ünlü simalarının büstleri, Atatürk'ün Savarona Yatı'na ait filikası ve kullandığı sandallar yer almaktadır. ‘Kayıkhane’ olarak da adlandırılan iki katlı "Tarihi Kayıklar Sergisi" holünde, en eskisi XVI. yüzyıl ile tarihlendirilen kırk metrelik kadırganın da bulunduğu otu dört adet kayık sergilenmektedir. Öncülüğünü tarihin ayakta kalan en eski kadırgası olarak bilinen yirmi dört çifte kürekli tarihi kadırganın çektiği kayıklar, denize açılmaya hazır bir filo etkisi yaratmayı hedefleyerek, yüzlerini İstanbul Boğazına dönmüş şekilde konumlandırılmıştır. Bu kayıklardan on dördünü ise padişah ve saray erkanına hizmet etmiş "Saltanat Kayıkları" oluşturmaktadır. Ayrıca sergi binasının cephesinde yaratılan ışık bantları ile İstanbul Boğazı da bu koleksiyonun en nadide eserlerinden biri olarak koleksiyona dâhil edilmiştir.  Yapının iki katlı ve galerili kurgusu, kayıkların farklı açılardan incelenebilmesine olanak sağlamaktadır.

"Tarihi Kayıklar Sergisi"nin ikinci katından bir bağlantı yoluyla ulaşılan tescilli ana teşhir binası her katında farklı sergi hollerinin yer aldığı üç kattan oluşmaktadır. Dolaşım rotası ise ikinci kattan başlayarak yukarıdan aşağı doğru ilerlemektedir. İkinci katta kronolojik olarak sıralanmış "Osmanlı Dönemi Donanması," "Cumhuriyet Dönemi Donanması" ve ardından holün sonunda yer alan "Geçmişten Günümüze Bahriye Kıyafetleri" sergilenmektedir. Birinci katta koleksiyonun en önemli eserlerinden Atatürk'e ait objelerin sergilendiği "Atatürk Salonu" ve Ertuğrul Firkateyni'nden Cumhuriyet Dönemi'ne uzanan süreçte, Türk denizciliğine hizmet etmiş tüm şehir ve gazilerimizin anısına kurgulanmış "Şehitler ve Gaziler Salonu" yer almaktadır. Dolaşım ağının bitiş noktası olan Zemin katta; Birinci Dünya Savaşı'nda Türk Donanması'nın simgesi niteliği taşıyan "Yavuz" Kruvazörü'ne ait orijinal parçalar sergilenirken, "Yavuz Salonu"na, dünya genelinde alanındaki ilk beş koleksiyondan biri olarak tanımlanan ve Türk dalış tarihine ışık tutan "Tarihi Dalgıç Malzemeleri" salonu yer almaktadır.

Müzede sürekli sergilerin yanı sıra; bir çok amaçlı salon, dönemlik sergilerin düzenlenebileceği iki sanat galerisi, iki fuaye, bir iç bahçe ve ziyaretçi çocuklara hizmet veren bir etkinlik odası yer almakta, müze bünyesinde metal, deri ve kâğıt eserlerin restorasyon ve konservasyonlarının gerçekleştirildiği bir konservasyon atölyesi bulunmaktadır.

Yararlanılan Kaynaklar

Akkaya, T. (2001). İstanbul Deniz Müzesi. İçinde; İslam Ansiklopedisi, Cilt: 23: 304-305, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayını; Deniz Müzesi Komutanlığı. (2024). İstanbul Deniz Müzesi, https://denizmuzesi.dzkk.tsk.tr/tr, (Erişim Tarihi: 05.07.2024); Özdemir, H. (1979). İstanbul Deniz Müzesi. İstanbul: Ak Yayınları Sanat Kitapları Serisi; Uçar, E. (2008, 09). Boğaz ile Kent Arasında Müze, Arredamento Mimarlık, (216): 85-88; T.C. İstanbul Valiliği. (2019). İstanbul’un Müzeleri: Deniz Müzesi, http://istanbul.gov.tr/istanbulun-muzeleri-deniz-muzesi, (Erişim tarihi: 09.07.2024).