Aydın Garı
Terminal, Havalimanı ve Liman Tren Garı
(Aydın, 1966 - )
-
2020
Demiryolu ulaşım sistemlerinin XIX. yüzyılda hızlı gelişimi devletlerin ürettikleri politikalarda değişikliğe neden oldu ve bu doğrultuda dünya ticaretine hâkim olma yarışı hız kazandı. Osmanlı Devleti de jeopolitik ve jeostratejik konumunu kullanarak dünya ticaretinde eski gücünü kazanmak için aradığı fırsatı devletin her bir yanını demiryolu ağları kurmakta gördü.
Osmanlı Devleti’nin içinde bulunduğu ekonomik sorunlar, sermaye, teknolojik ve kalifiyeli insan kaynakları açısından yetersiz olması sebepleriyle demiryolu hatlarının yapımında yabancı sermayeye ihtiyaç duyuldu. Bu durum Osmanlı’nın yabancı demiryolu şirketlerine imtiyaz vermesine neden oldu. İlk kez Anadolu’ da yapılacak olan demiryolu hattı olan İzmir-Aydın arasını 1856 yılında İngiliz imtiyazına verildi.
Türkiye’nin her bölgesi ile insan, tarım ve hayvancılık, maden ve enerji kaynakları gibi yeraltı ve yerüstü kaynakları bakımından çeşitlilik ve zenginlik arz etmektedir. Bu konuda özellikle Batı Anadolu birçok açıdan Türkiye’ye mihmandarlık etmektedir. Osmanlı Devleti de o zamanda bu durumu ele aldı. Bu konuda ilk olarak İzmir-Aydın arası demiryolu hattı açarak gerek yolcu gerek yük taşımacılığı açısından değerlendirmek istedi. Bu bağlamda Aydın Garı bölgenin teknik, bakım ve onarım, yolcu, depolama gibi unsurların sorumluluğunu üstlenerek bir merkez konumunda yer aldı.
Osmanlı Devleti zamanında Ottoman Railway Company-Osmanlı Demiryolu Şirketi (ORC) tarafından inşa edilen Aydın Garı, İzmir’den başlayarak Alsancak ve devamında Aydın Demiryolu hattı ve şubeleri 1. 07. 1866 yılında hizmete açıldı. ORC şirketi Cumhuriyetin ilk yıllarında, 1935’te TCDD bünyesine alınarak kamulaştırıldı ve devlet elinde işlek hâle getirildi. 08. 09. 2017 tarihinde İZBAN projesiyle yenilenerek tekrar hizmete açıldı.
Aydın Garı, TCDD’ye bağlı Göller Ekspresi tren hattı güzergâhı üzerinde bulunan Basmane, Denizli, Nazilli, Söke gibi bölgesel çapta hatlara hizmet vermektedir. İzmir’den başlayarak Aydın’a ulaşan bu demiryolu hattı çevresinin hinterlandını artırmaktadır. Bundan dolayı ulaşımın gelişmesine bağlı olarak aynı doğrultuda çeşitli ekonomik etkinliklerin geliştirmesinde beraberinde getirdi. Özellikle bölgede endüstriyel açıdan önemli işletmelerin açılmasına sebep oldu. Bunlara örnek verecek olursak geçmiş dönemde işletmeye açılan McAndrews ve Forbes meyan kökü fabrikasıdır. Bu şekilde çeşitli ticari gelişmeyi destekledi.
Merkezi bir yerleşkesi olan Aydın Garı, çevresinde yolcu taşımanın yanında ürün depolama tesislerine de yer verdi. Bu bağlamda Aydın Garı’nın kuzey kesiminde kömür, su, vagon, lokomotif gibi çeşitli depolama envanterleri mevcuttur. Ayrıca yerleşkede teknik bakım ve onarım bakımından da işlevsel durumdadır. 1950’den sonra ise daha büyük çapta modernize hâle getirmek için özgün ve tarihi yapılar yıkıldı, günümüzde aktif kullanılmakta olan Aydın Gar binası yapıldı. Aydın Garı, İzmir-Aydın demiryolu hattında Aydın yerleşkesi olması bakımından bir demiryolu mirasıdır. Tarihi, sosyo-kültürel, sosyo-ekonomik ve mimari açıdan korunması gereken Türkiye ender eserlerinden bir yapıdır.
Referanslar
Akbulut, G., (2012). Osmanlı Devleti’nden Türkiye Cumhuriyeti’ne Gerçekleşmeyen Demiryolu Projeleri Etkileri (1876-1939), Atatürk Dergisi, 1 (1): 225-257; Başar, M. E. ve Erdoğan, H. A., (2009). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Türkiye’de Tren Garları, Selçuk Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Dergisi, 24: 29-44; Ekizoğlu, G., (2012). Demir Yolu Yerleşkelerinin Endüstriyel Miras Olarak Korunma Sorunları: İzmir-Aydın Hattı Üzerindeki Demiryolu Yerleşkeleri Örneği (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü; https://tr.railturkey.org/seyahat/istasyonlar/aydin/, (Erişim tarihi: 01.03.2020); https://tr.wikipedia.org/wiki/Ayd%C4%B1n_Gar%C4%B1, (Erişim tarihi: 01.03.2020).