Ambar Vadisi Ekoturizm Alanı, Diyarbakır’ın Hani ve Kocaköy ilçeleri arasında uzanan, karstik yapısıyla dikkat çeken doğal bir kanyondur. Piraziz ve Nerip (İnceburun) Dağları arasında konumlanan bu eşsiz vadi, sahip olduğu jeolojik yapı ve doğal güzellikleriyle bölgedeki ekoturizm faaliyetlerinin öne çıkan merkezlerinden biri olmuştur.

Ambar Vadisi'nin merkezinde yer alan Ambar Çayı, özellikle yaz aylarında serinliği ve sessizliğiyle doğaseverlerin ilgisini çekmektedir. Karstik yapısı nedeniyle bölgede çeşitli rüzgar oluşumları meydana gelirken, bu mikroklimatik farklılıklar vadinin bitki örtüsünü ve atmosferini çeşitlendirmektedir. Sessiz ve dingin yapısıyla Ambar Çayı, Diyarbakır’ın gürültüsünden uzak doğayla baş başa kalmak isteyenler için adeta bir kaçış noktasıdır.

Bu vadi yalnızca doğal özellikleriyle değil, aynı zamanda tarihsel ve kültürel değeriyle de dikkat çeker. Diyarbakır havzası, özellikle Dicle Nehri'ne kavuşan akarsu vadileri sayesinde binlerce yıldır insan yerleşimlerine ve göç yollarına ev sahipliği yapmıştır. Ambar Vadisi de bu sistemin bir parçası olarak, Kuzey Mezopotamya'nın ana ticaret yolları ile Toros Dağları’ndaki hammadde güzergâhları arasında doğal bir geçit görevi görmüş, tarih boyunca göçebe topluluklar ve hayvancılıkla uğraşan gruplar tarafından kullanılmıştır. Günümüzde dahi mevsimlik göçlerde bazı gruplar bu eski yolu takip etmektedir.

Ekoturizm açısından büyük potansiyele sahip olan Ambar Vadisi, dağcılık, canyoning, yamaç paraşütü, doğa yürüyüşü, dağ bisikleti, doğa fotoğrafçılığı ve bilimsel geziler gibi pek çok aktiviteye olanak sunar. Vadinin çevresini saran kayalık yapılar, dağ sporları ile ilgilenenler için doğal bir eğitim alanı sunarken, etrafındaki yüksek dağ çayırları ve ormanlık alanlar, zengin bitki ve hayvan çeşitliliği ile dikkat çeker. Özellikle doğa gözlemcileri ve fotoğraf tutkunları için vadinin her köşesi keşfe değerdir.

Bu doğal mirasın en dikkat çekici yönlerinden biri ise, bireysel bir çevre mücadelesiyle başlayan ağaçlandırma çalışmalarıdır. Hani ilçesine bağlı Yayvan köyünde yaşayan 42 yaşındaki Ömer Gündoğan, gençliğinde koyunlarını otlattığı bu çorak vadiyi yeşertme hayaliyle yola çıkar. Köylülerin “bu kumlu kıraç yerde ağaç mı büyür?” sözlerine aldırmadan, Hevsel Bahçeleri ve çevre köylerden topladığı 10 bin dut, çam ve söğüt fidanını kendi imkânlarıyla büyütüp vadinin iki yakasına diker. 23 yıl süren bu sabırlı emek, Ambar Vadisi’ni yeşil bir kuşağa dönüştürmüş; çevresel farkındalık açısından Türkiye’nin örnek hikâyelerinden birine ilham kaynağı olmuştur.

Bugün Ambar Vadisi Ekoturizm Alanı, Diyarbakır’ın doğa turizmine açılan pencerelerinden biri olarak kabul edilmekte; tarih, coğrafya, kültür ve çevre bilincinin buluştuğu nadir doğa alanlarından biri olma özelliğini taşımaktadır. Bu alan, hem koruma hem de sürdürülebilir turizm perspektifiyle ele alındığında, bölgenin ekolojik ve ekonomik geleceğine katkı sunabilecek büyük bir potansiyele sahiptir.

Orman Genel Müdürlüğü tarafından 2017 yılında “ekoturizm alanı” olarak tanımlanan vadi, Güneydoğu Toroslar’ın güney yamaçlarından beslenen Ambar Çayı’nın şekillendirdiği karstik oluşumlar, kalkerli kayaçlar, mağaralar ve biyolojik çeşitlilik açısından zengin çevresiyle dikkat çeker. Bu doğal su kaynağı, sadece coğrafyanın biçimlenmesinde değil, tarih boyunca insan yerleşimlerinin yönlendirilmesinde de önemli bir rol oynamıştır.

Ambar Vadisi’nin jeolojik ve topografik yapısı, tarih öncesi dönemlerden itibaren yerleşim için elverişli koşullar sunmuştur. Bölgede yapılan arkeolojik kazılarda, özellikle Gre Fılla, Kendale Hecala ve Ambar Höyük gibi alanlarda yapı kalıntılarına, kaya mezarlarına, su yollarına ve değirmen izlerine rastlanmıştır. Bu buluntular, vadinin binlerce yıl boyunca farklı kültür ve topluluklar tarafından iskan edildiğini ortaya koymaktadır. Paleocoğrafik çalışmalar ise, bölgenin tarih boyunca değişen iklimsel ve çevresel koşullara rağmen yaşam için elverişli kaldığını göstermekte; bu da vadinin doğal süreklilik taşıyan bir yerleşim alanı olduğunu kanıtlamaktadır.

Ekolojik açıdan da büyük öneme sahip olan Ambar Vadisi, sahip olduğu mikroklima özellikleri sayesinde yılın büyük bölümünde doğa turizmine olanak tanır. Akarsuyun oluşturduğu derin boğazlar, kalkerli kayalıklar, zengin flora ve fauna yapısı, doğa yürüyüşleri, fotoğrafçılık, kuş gözlemciliği ve keşif amaçlı geziler için ideal bir ortam sunar. 2021 yılında yapılan altyapı düzenlemeleriyle birlikte bölgede yönlendirme levhaları, yürüyüş parkurları ve gözlem noktaları oluşturulmuş; böylece kontrollü ve sürdürülebilir turizm uygulamaları devreye alınmıştır.

Ambar Vadisi, sadece bir turistik destinasyon değil; aynı zamanda doğa ile insanın binlerce yıl süren etkileşimini barındıran bir peyzaj alanıdır. Yerel halkla iş birliği içinde yürütülen ekoturizm uygulamaları hem bölge ekonomisine katkı sağlamakta hem de geleneksel yaşam biçimlerinin korunmasına ve kültürel bilincin artmasına destek olmaktadır. Ziyaretçiler, yalnızca doğal güzelliklerle değil, aynı zamanda kadim yerleşimlerin izleriyle ve bölge halkının yaşam kültürüyle de iç içe bir deneyim yaşama fırsatı bulmaktadır.

Sonuç olarak Ambar Vadisi, tarihsel derinliği, doğal zenginliği ve sürdürülebilir turizm potansiyeliyle Diyarbakır’ın ve Türkiye’nin öne çıkan ekoturizm alanlarından biridir. Geçmişle bugünü, kültürle doğayı, insanla coğrafyayı buluşturan bu özel vadi; keşfetmeye, korumaya ve anlamaya değer çok yönlü bir miras alanı olarak öne çıkmaktadır.