Roma’nın sınır garnizonu olan Zerzevan Kalesi’nin tarihi üç bin yıl öncesine, Asur dönemine (MÖ 882-611) kadar gitmektedir. Pers döneminde de (MÖ 550-331) Kral Yolu üzerinde bulunan yerleşim alanı yol güvenliğinin sağlanması amacıyla kullanılmıştır. Buluntular, alanın Parth (MÖ 140-85), Geç Hellenistik ve Erken Roma dönemlerinde MÖ II. yüzyıldan MS III. yüzyıla kadar kullanıldığına işaret etmektedir. Roma döneminde MS III. yüzyılda Severuslar döneminde (MS 198-235) asıl askeri yerleşim inşa edilmiştir. Yerleşimin surları ve yapıları Anastasios I (MS 491-518) ve Justinianos I (MS 527-565) dönemlerinde onarılarak, bazı yapılar ise yeniden inşa edilerek mevcut son haline getirilmiştir. 639 yılında İslam ordularının fethine kadar yerleşim kesintisiz kullanılmıştır. Yeni başlayan çalışmalar ulusal ve uluslararası alanda büyük yankı uyandırmış, şu anda yerli ve yabancı turistlerin yoğun ziyaret ettiği bir ören yeri haline gelmiştir. Dünyanın en iyi korunmuş askeri yerleşimde dünyada bulunmuş son Mithras Kutsal Alanı ortaya çıkarılmıştır. Bu yapılar kompleksi Roma’nın doğu sınırındaki ilk kutsal alandır. Zerzevan Kalesi ve Mithras Kutsal Alanı ilimiz, bölgemiz, ülkemiz tarihi, tanıtımı ve turizmi açısından son derece önemlidir.

1200 metre uzunluğunda, 12-15 metre yüksekliğinde surlarla çevrelenmiş askeri yerleşimde, kamu yapılarının bulunduğu güney alanda, 21 metre yüksekliğinde gözetleme ve savunma kulesi (güney kule), kilise, yönetim binası, arsenal, kaya sunağı gibi mimari kalıntılar yer almaktadır. Kuzeyinde ise cadde-sokaklar ve konutlar takip edilebilmektedir. Konutların bulunduğu alanda aynı zamanda su sarnıçları, yeraltı kilisesi, yeraltı sığınağı, dünyada bulunmuş son, Roma’nın doğu sınırındaki ilk Mithras Kutsal Alanı tespit edilmiştir. Surların dışında ise yerleşime su sağlayan kanallar, sunu çanakları ve taş ocakları; nekropol alanında ise kaya mezarları ve tonozlu mezarlar dikkati çekmektedir. Zerzevan Kalesi’nde hem yer üstü, hem de büyük bir yeraltı şehri bulunmaktadır.

Zerzevan Kalesi kazı ve restorasyon çalışmaları, Kültür ve Turizm Bakanlığı ve Dicle Üniversitesi işbirliği ile Prof. Dr. Aytaç Coşkun'un başkanlığında 2014 yılında başlamıştır ve halen devam etmektedir.