Suriçi’nde, Ali Paşa Mahallesi, Köylü Sokak’ta bulunan Cemil Paşa Konağı, Yemen Valisi ve sonrasında Siirt mutasarrıfı olan Cemil Paşa tarafından inşa edildi. Diyarbakır konut mimarisinin özelliklerini en iyi şekilde temsil eden bir yapı olarak, iki bin metrekare üzerine kurulu konak, XVII. yüzyılda konut olarak yapılan mimari yapılardan biriydi ve 1880-1902 yılları arasında son şeklini aldı. Konakta Cemil Paşa Ailesi 1927 yılına kadar yaşadı. Daha sonra ilköğretim okulu, ipek böcekçiliği ve dokumacılığın yapıldığı bir alana dönüştürüldü. 1970’lerden sonra birkaç ailenin yaşadığı bir alan olarak terk edilen konak için 1998 yılında Cemil Paşa Ailesinin talebi üzerine Çekül Vakfı tarafından ilk röleve çalışması başlatıldı ancak sonuçlanamadı. Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi ve Diyarbakır İl Özel İdaresi tarafından, 19. 10. 2010 ile 12. 12. 2012 tarihleri arasında, konak varisleriyle de anlaşılarak açılan kamulaştırma davası sonucunda konağın kent müzesine dönüştürülmesi projesi başladı.

2013 yılında konağın röleve, restitasyon ve restorasyon süreci tamamlandı, 2015 yılında tam anlamıyla Kent Müzesi olarak ziyaretçilere açıldı. Haremlik ve selamlık olmak üzere iki katı ile müştemilatın olduğu üç bölüm ve 60 odadan oluşan Cemil Paşa Konağı’nda, bütün Diyarbakır Evleri’nde olduğu gibi mekanlar geniş avlu etrafında yer alıyor.

İki tane girişi bulunan, geniş havuzlu bahçesi, ahırı, misafirhanesi ve diğer bölümleriyle küçük bir saray niteliğinde olan konak, taş işçiliğinin sergilendiği özgün örneklerden biridir. Haremlik kısmının kuzey tarafı kışlık, güney tarafı yazlık olarak kullanıldı. Doğu ve batı kısımları da mevsimlik olarak kullanıldı. Selamlık kısmında ise ahırlar, hizmetli odaları, kabul odaları, kahve odaları, mabeyn odası, dikdörtgen bir çerçeveye sahip elips bir havuz vardır.

Diyarbakır Evleri’nin yapı karakteristiği gibi bu konakta da kesme bazalt taş ve yapıya hareketlilik kazandırmak amacıyla cas ya da cıs adı verilen bezemeler kullanıldı. Ayrıca; yer yer hayat ağacı motifleri, lale motifleri ve kabartma bezemeler yer alıyor.