Via Egnatia
Doğal ve Kültürel Miras Kültür Rotası
-
2024
Kentler arasında bağlantı sağlayan yollar şüphesiz insanlar arasındaki ilişkinin en temel unsurudur. Eskiden mevsim şartları ve topoğrafik özelliklere bağlı olarak kullanılan, sadece insan ve hayvanların kullanımına uygun dar yolların ve patikaların yerini Romalılar tarafından inşa edilen sağlam yollar almıştır. Uygun güzergâhlar üzerinde ve doğal koşullara karşı dayanıklı olarak inşa edilen yollar, yüzlerce yıl kullanılmıştır. Kullanım amaçları doğrultusunda işlevselliğini koruduğu süre boyunca kullanılmaya devam edilen yollar bu süreçte onarılarak ve gerekli olan yerlerde yeniden inşa edilmiştir.
Batı dünyasının Anadolu’ya ulaşmak için inşa ettiği en önemli yollardan biri olan Via Egnatia, Makedonya ve Trakya üzerinden İstanbul’a kadar uzanmaktaydı. Anadolu ile Avrupa arasında karadan geçişin sağlandığı Doğu Trakya toprakları, günümüzde olduğu gibi tarihi yolların da birleşme alanı olmuştur. Bu yolların en ünlüsü, Adriyatik Denizi’nin kıyısındaki Dyrrhakhion (Dıraç) kentinden başlayıp Trakya Ovası’nı aştıktan sonra binlerce yıl önemini kaybetmemiş olan Byzantion/Konstantinopolis (İstanbul) kentine ulaşan Via Egnatia’dır. Bu yola ek olarak, Anadolu’dan Balkanlara uzanan Via Militaris / Via Traiana ve Kuzey Yolu da inşa edilmiş olan diğer yollardır. İnşa edildikten sonra yüzlerce yıl kullanımda kalan buradaki yollar, Osmanlı döneminde sağ, sol ve orta kol olarak adlandırılmıştır. Via Egnatia, Roma İmparatorluğu’nun doğu eyaletleriyle arasındaki bağlantıyı sağlayan ana yollardan biriydi. Modern dünyada Arnavutluk, Makedonya, Yunanistan ve Türkiye topraklarında devam eden yaklaşık 1120 kilometre uzunluğundaki yol, İstanbul’da sona ermekteydi. Sosyal ihtiyacın yanı sıra siyasi amaçlı inşa ettirilen Via Egnatia yolu, iki arabanın yan yana sığabileceği kadar geniş olan ve güzergâh boyunca bu özelliğini kaybetmediğinden dolayı Roma İmparatorluğu içinde sağlıklı ve güvenli seyahatin yapılmasına elverişliydi. Tabi ki bu yol sadece ticaret yapan tüccarların veya seyahat eden yolcuların rahat yolculuk edebilmesi için değil, daha çok askeri birliklerin, yöneticilerin ve posta servisinin kolay ve hızlı bir şekilde ilerleyebilmesi için tasarlanmıştı.
Via Egnatia’dan bahseden Livius, Strabon ve Polybius gibi antik yazarlar, yol ve yolun takip ettiği güzergâh hakkında bilgi vermiştir. Selanik yakınlarında tespit edilmiş olan yazıt, bu yolun Makedonya Prokonsülü Gaius oğlu Gnaeus Egnatius tarafından yaptırıldığını açıkça göstermektedir. Yazılı kaynak sayesinde yolun MÖ 146-143 tarihleri arasında inşa edildiği anlaşılmaktadır. Roma dönemi boyunca önemini koruyan yol, tarihsel süreç içerisinde onarım ve inşa evreleri geçirerek varlığını sürdürmüştür. İmparator Traianus döneminde (MS 98-117) Parth sefer hazırlıkları sırasında, ardından İmparator Hadrianus (MS 117-138), İmparator Marcus Aurelius (MS 161-180), İmparator Septimius Severus (MS 193-211) ve İmparator Caracalla (MS 211-217) dönemlerinde, hatta sonrasında onarımlar yapılarak kullanılmaya devam edilmiştir. Doğu Roma İmparatorluğu döneminde İstanbul’un (Byzantion) başkent olmasıyla dünyanın yeni merkezi İstanbul olmuş ve buraya ulaşan diğer yollar gibi via egnatia’da yoğun olarak kullanılmıştır. Osmanlı döneminde Sol kol olarak adlandırılan Via Egnatia, yıkılan Roma İmparatorluğu için bir anlamı kalmasa da eskiden olduğu gibi ulaşımın yanı sıra haberleşme amacıyla İstanbul’dan doğuya; Trakya, Makedonya ve Arnavutluk’a üzerinden ulaşım sağlayan anayol olarak kullanılmaya devam edilmiş ve önemini korumuştur.
Yararlanılan Kaynaklar
Karaca E. (2020). Arkeolojik Verilere Göre Doğu Trakya Kuzey Yolu, Belleten, 84: 299, 29-42; Külzer, A. (2008). Ostthrakien, TIB, 12. Wien; Külzer, A. (2011). The Byzantine Road System in Eastern Thrace, ByzF, 30: 179-201; Radke, G. (1971). Viae Publicae Romanae. Stuttgart; Türkoğlu İ. ve Sayın, E. (2022). Via Egnatia Üzerinde Yer Alan Hebdomon’un (Bakırköy) Kentsel Arkeoloji Perspektifinden Değerlendirilmesi, Kültürel Miras Araştırmaları, 3 (1): 1-16.
Ayrıntılı bilgi için bakınız
Polybius, Histories (Perseus Dijital Library); Strabon, Geography (Perseus Dijital Library); Sayar, M. H. (2010). Via Egnatia on Eastern Thrace, Via Egnatia Revisited. Common Past, Common Future with the Lectures of the Conference of February, 2009: 43-44; Titus Livius, The History of Rome Book 39, W. Weissenborn (Editör) (Perseus Dijital Library); Zachariadou E. A. (1999). Sol Kol, Osmanlı Egemenliğinde Via Egnatia (1380-1699). İstanbul.