Sakarya Meydan Muharebesi Tarihi Milli Parkı

Doğal ve Kültürel Miras Ulusal Park

(Polatlı - Haymana, Ankara, 2015 -)

Ankara’nın Polatlı ve Haymana ilçeleri sınırları içerisinde yer amaktadır. 2015 yılında tarihi ulusal park olarak ilan edildi. On dört parçadan oluşan milli parkın büyüklüğü toplam 13.850 hektardır. Muharabe, yaklaşık 100 kilometre. uzunluğunda, 15 kilometre derinliğindeki bölgeyi içine alan bir cephede gerçekleşti. Parkın ana kaynak değerini bu muharebeden günümüze kalmış olan mevziler, siperler, şehitlikler, anıtlar ve muharebede kullanılan binalar oluşturmaktadır. Muharebenin geçtiği birinci hat ve ikinci hat mevziileri milli park sahası içinde kalmaktadır.

Osmanlı Devleti, Birinci Dünya Savaşı'nın sonucunda Mondros Ateşkes Antlaşması’nı, sonrasında da Sevr Antlaşması’nı imzalamak zorunda kaldı. Bu antlaşmayı kabul etmeyen Anadolu’da, önce çete savaşları olarak, sonrasında da düzenli ordu yani Kuvayı Milliye ile işgalci kuvvetlere karşı direniş hareketi başlatıldı. 23. 04. 1920 günü Büyük Millet Meclisinin açılmasından sonra Milli Mücadele’nin şekli değişti; hızla ordu teşkilatlanmasına gidildi. Kurulan düzenli ordu sırasıyla Birinci ve İkinci İnönü Savaşı ile Yunan ordularının ilerleyişini durdurdu.

Mondros Ateşkes Antlaşması’na dayanarak 15. 05. 1915 tarihinde İzmir’i işgal eden Yunanistan, işgallerini genişletmek amacıyla 22. 06. 1920 günü Ege içlerine doğru harekete geçti. Türk ordusunun Kütahya-Eskişehir muharebeleri sonunda 24. 07. 1921 günü ağır bir yenilgi alması üzerine Mustafa Kemal Paşa, Büyük Millet Meclisi tarafından Başkomutan olarak ordunun başına geçti. Başkomutan Mustafa Kemal Paşa’nın stratejisi çerçevesinde yapılan ve Ankara’nın Polatlı ve Haymana sınırları içinde geçen Sakarya Meydan Muharebesi (23 Ağustos-13 Eylül 1921), gece-gündüz 22 gün sürdü ve Dünya savaş tarihine en uzun süren meydan muharebesi olarak geçti. Bu savaş, Atatürk tarafından kan gölü, kan deryası anlamına gelen Melhame-i Kübra ifadesi ile anıldı. Sakarya Meydan Muharebesine Subay Muharebesi adının verilmesinin sebebi ise bu muharebede çok fazla subay kaybı olduğu içindir.

Ankara’nın Polatlı ilçesinde bulunan Sakarya Şehitliği ve Sakarya Zafer Anıtı bu muharebede şehit olanların anısına yapıldı. Sakarya Şehitliği 1932 yılında ziyarete açıldı. Şehitlikte 140 mezar ve anıt bulunmaktadır. Sakarya Zafer Anıtı ise cumhuriyetin ilanının 50. Yıl dönümünde (29. 10. 1973) ziyarete açılmıştır. Polatlı ilçesinin Şehitler Kaşı mevkiinde dikilen Anıt, anıt gövdesi, heykeller ve müzeden oluşmaktadır.

Milli parkta bulunan 14 parça; Karapınar Karargâh bölümü, Polatlı Merkez bölümü, Karatepe bölümü, Duatepe-Kartaltepe bölümü, Yıldız Dağı bölümü, Toydemir bölümü, Çal Dağı bölümü, Kocabayırtepe bölümü, Sarıçaltepe bölümü, Kocaderetepe bölümü, Kızılkırmatepe - İkiztepe bölümü, Türbetepe bölümü, Gazitepe - İnler bölümü ve Mangal Dağı Bölümünden oluşmaktadır.

Milli parkın Kartaltepe bölümünde, Mehmetçik Anıtı ile yapımı devam eden Panoramik Müze bulunmaktadır. Duatepe’de; tur güzergâhları, otopark, metal tribün ve amfi tiyatro bulunmaktadır. İkiztepe şehitliğinde siperleri ve inşası devam eden seyir terası bulunmaktadır. Gazi Tepe’deki anıt burada şehit olan 13 kişinin hatırasına Ağustos 2003 tarihinde inşa edildi. Mangal Dağı’nda da bir şehitlik bulunmaktadır. Sahra hastanesinde ölenler ise Eskikışla Şehitliği’ne defnedildi. Burada mescit bulunmaktadır. Eski Polatlı Şehitliği’nde, 40 şehit bulunmaktadır.

Halide Edip Adıvar’ın muharebe esnasında Sakarya Köyü’nde kaldığı metruk bina Halide Edip Adıvar ve Milli Mücadele Kadın Kahramanları Müzesi olarak düzenlendi.

Milli parka ait poster, broşür, kitapçık gibi yayınlar ile yöresel ürünler ve hediyelik eşyaların alınabileceği, Kirazoğlu ve Ahırlıkuyu Tanıtım Merkezleri bulunmaktadır. Ayrıca; Haymana ilçe merkezinde bulunan ve muharebede hastane olarak kullanılan Tescilli Kültür Varlığı, eski Çaldağı İlköğretim Okulu’nun restorasyonu yapılmaktadır.

Muharabenin geçtiği alanlar her yıl çok sayıda kişi tarafından ziyaret edilmektedir. Ziyaretçilerin en fazla uğradığı yerler; Duatepe – Kartaltepe bölümü ile Polatlı Merkez bölümünde yer almaktadır. Bunlar; Duatepe, Sakarya Zaferi Anıtı, Sakarya Şehitliği, Malıköy İstasyonu, Alagöz Karargâh Müzesi, Halide Edip Adıvar Müzesi, Ahırlıkuyu Köyü, Basrikaletepe Mevzileri ile Polatlı Tarihi Alanlar Tanıtım Merkezi’dır.

Milli park Polatlı’ya 73 kilometre, Eskişehir’e 156,7 kilometre, Haymana’ya 75 kilometre, Konya’ya 224 kilometre uzaklıktadır.

Yararlanılan Kaynaklar

Berber, A. ve Somuncu, M. (2018). Sakarya Meydan Muharebesi Tarihi Milli Parkı’nın Korunan Alan Yönetiminin Değerlendirilmesi. İçinde; TÜCAUM 30. Yıl Uluslararası Coğrafya Sempozyumu (ss. 83-102). 3-6. 10. 2018. Türkiye: Ankara; Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü (2016). Sakarya Meydan Muharebesi Uzun Devreli Gelişme Planı; Genelkurmay Başkanlığı. (2007). Kurtuluş Savaşı’nda Sakarya Meydan Muharebesi, Anıtlar ve Şehitlikleri. Ankara: Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları, Genelkurmay Basımevi; Özçelik M. (2011). Açıksöz Gazetesinde Sakarya Savaşı, Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6 :195-214; Ünal, L. (2019). Mustafa Kemal’in Askeri Dehası ve Muharebedeki Uygulamaları, Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, 17 (26): 1-43.