Burdur’un Ağlasun ilçesinin hemen kuzeyinde bulunan bir Pisidia kentidir. Sagalassos isminin kökeninin Luwice olduğu düşünülmektedir. MÖ IV. yüzyılda bir Hitit mektubunda Salawassa’dan ve bunun Luwilerin dağ kalelerinden biri olduğundan söz edilmektedir. Bununla birlikte kent merkezinde yapılan kazılarda bu veriyi doğrulayacak herhangi bir arkeolojik bulgu ele geçmemiştir. Söz konusu Tunç Çağı yerleşiminin Sagalassos’a birkaç kilometre uzaklıkta bulunan Düzen Tepe’de olabileceği düşünülmüştür. Kent, Torosların batı yakasında Ağlasun’un yaslandığı dağların güney yamacında yaklaşık 1.400 metre üzeri rakımda bir alanda kurulmuştur. Konum itibariyle çevresine göre yükseltisi fazla olan bir yerde bulunduğu için doğal korunaklı bir kenttir. Bu konumunun verdiği avantajla Pamphylia’yı iç bölgelere bağlayan dağ geçitlerini kontrol etmektedir. Kentin Akropolisi yerleşmenin hemen kuzeyinde yer alan ve sarp kayalıklarıyla yerleşmeyi ulaşılamaz kılan Tekne Tepe’nin zirvesinde (1882 metre) yer almaktadır. Antik yazar Arrianus’un anlatımı, konik bir tepenin tarifinden ibarettir. Bugün bu tepe İskender Tepesi olarak adlandırılmaktadır. MÖ 333 yılında Büyük İskender’in kenti kuşatarak ele geçirdiği bilinmektedir.

Büyük İskender’in MÖ 323 yılında ölümünden sonra Sagalassos, İskender’in generallerinden olan Alketas’ın eline geçmiştir. MÖ 301 yılında, ilk kez kral unvanı aldığı varsayılan, İskender’in komutanlarından Antigonos Monophthalmos’un krallığına geçmiştir. Sagalassos, MÖ 281 yılında Seleukos Krallığı’nın bir parçası haline geldi. MÖ 189 yılında bu kralın Romalılara yenilmesinden sonra önce Pergamon Krallığına, daha sonra MÖ 133 yılında Roma’ya bağlanmıştır. Kent MÖ 39-25 yılları arasında kısa süreliğine Roma’nın müttefiki Galatia kralı Amyntas’ın idaresine girmiştir. Amyntas’ın ölümünden sonra Augustus tarafından Roma’ya bağlanmıştır. Bu tarihlerden sonra Kentte büyük bir imar faaliyeti yaşanmış ve kent görkemli yapılara kavuşmuştur. Bu inşa süreci Traianus (MS 98-117), Hadrianus (117-138), Antoninus Pius (138-161) Marcus Aurelius (161-180) dönemlerinde doruk noktasına ulaşmıştır.

MS VII. yüzyılın başlarında meydana gelen bir depremle kentin büyük bir kısmı yıkılmıştır. Aynı yüzyılın ortalarında Arap akınlarına maruz kaldı. Kentin bu tarihlerden sonra ıssızlaşmaya başladığı görülmektedir. Halk daha çok kentin hakimiyet alanındaki vadilerde hayvancılık yapmıştır. XII yüzyılda Selçukluların hakimiyetinde olan Sagalassos, XIII. yüzyılın başlarında terkedilmiştir. Bu tarihlerden sonra halk bugünkü Ağlasun ilçesi’nde varlığını sürdürmüştür.

Kentin konumu 1824 yılında F. V. J. Arundell tarafından yapılmıştır. Daha sonra birçok seyyah ve araştırmacı tarafından kente ziyaretlerin yapıldığı görülmektedir. Ancak en dikkate değer ve bugünkü ününe kavuşturan bilim insanı M. Wealkens olmuştur. Wealkens ilk önce 1986’da S. Mitchell başkanlığında Pisidia Projesi'nin bir üyesi olarak bölgede arkeolojik ve epigrafik bir yüzey araştırmalarına katılmıştır. Ardından 1993 yılından başlayarak 20 yıla aşkın bir süre çok disiplinli arkeolojik kazı çalışması yürütmüştür. Günümüzde J. Poblome tarafından kazı çalışmalarına devam edilmektedir.

Doğu Akdeniz'in önemli kentlerinden Sagalassos antik kenti, Ağlasun ilçesinin yedi kilometre kuzeyinde konumlanmaktadır. Akdağ yamaçlarında denizden 1500-1700 metre yüksekliğinde kurulan Sagalassos, antik dönemde Pisidia olarak bilinen bölgenin en önemli şehirlerinden biridir ve günümüze çok iyi korunmuş bir şekilde gelmiştir. Ağlasun adı Sagalassos’tan gelmektedir. “Sagalassos XI. yüzyıldaki kayıtlara Agalassu Piskoposluğu olarak geçince aşağıdaki ilçe de zamanla Ağlasun olarak adlandırılmıştır”. Günümüzden 12.000 yıl öncesine kadar uzanan ilk yerleşim izleriyle birlikte kent, Terra Sigillata türünde kap üretiminde Akdeniz coğrafyasından çok fazla talep görmektedir. Sagalassos, yakın çevresinde bulunan Çanaklı Ovası’nın kil yataklarından yararlanarak seramik üretim merkezi olarak hizmet vermiştir. Bu merkez aktif olarak Helenistik Dönemden başlayarak Geç Antik Çağ’a kadar devam etmiştir. MÖ IV. yüzyılda Batı ve Güney Anadolu’da yaşayan Luvi kabilelerinin bir kolu olan ve Pisidia halkından olan Sagalassoslular, MÖ. 333 yılında Büyük İskender’e kapılarını açmışlardır. Daha sonraları Suriye merkezli Seleucid (Seleukos) ve Attalid (Attalos) hakimiyetlerine girmiş, MÖ 25 yılında Galatia kralı Amyntas’ın, ardından Agustus tarafından Roma İmparatorluğu topraklarına katıldı. Kent ekonomik, siyasi ve sosyal anlamda en iyi dönemini İmparator Hadrianus (MS II. yüzyıl) zamanında yaşadı. Bu dönemde Hadrianus’un, Pisidia imparatorluk kültünün resmi merkezi olarak Sagalassos’u işaret etmesi, kentin hızlıca gelişmesini sağlamıştır. MS VI. yüzyılda yaşanan veba ve depremler kentin çöküşüne sebep oldu. Ancak kentte yaşam Selçukluların, Sagalassos İskender Tepesi üzerindeki son Bizans askeri kale yerleşimini ortadan kaldırmasına (MS. XIII. yüzyıla) kadar sürdü. Selçuklu Türkleri bugünkü Ağlasun’a yerleştiler.

Sagalassos antik kentindeki yapılar aşağı-şehir, yukarı-şehir olmak üzere iki alan üzerinde yoğunlaşmaktadır. Kentin aşağı kısmında soğukluk-ılıklık-sıcaklık bölümleri iyi korunmuş büyük bir Roma Hamamı bulunmaktadır. Hamam kısmı agora çeşmesi, Apollo Klarios tapınağı ve Hadrian Çeşmesi’ni içinde barındıran Aşağı Agora’ya açılmaktadır. Yukarı şehirde ise Yukarı Agora, Antoninler Çeşmesi, belediye binası, kent meclisi binası, kilise ve dans eden kızlar kabartmaları ile tanınan Heroon vardır. Kentin doğusunda Neon Kütüphanesi, bugün hala akan Helenistik çeşme ve tiyatro yer almaktadır. On dört metre yüksekliğindeki birbirlerinin şallarından tutmuş 14 kızın betimlendiği esere Heroon (kahramanlar için yapılmış anıt) adı verilmiştir. Buradan da anlaşılacağı üzere Heroon kent için çeşitli kahramanlıklar gösterenlerin onuruna yapılmıştır. Kent meclisi binası, dor başlıklı bir tapınak ve anıtsal çeşme Roma İmparatorluk döneminden önce yapılmıştır. Roma döneminde ise Heroon (“kahramanlar için yapılmış anıt”), Antoninler Çeşmesi, Hamam, Tiyatro, Neon Kütüphanesi, Macellum, Antonius Pius Tapınağı yapılmıştır. Özellikle bu kültürel nitelikteki eserlerin yapılmasında Hadrianus’un, Pisidia eyaletinin imparatorluk kültür merkezi yapmasının etkisi bulunmaktadır. Kentin önemli ve zengin ailelerinden olan Neon’lar tarafından yaptırılan kütüphane MS II. yüzyıl yapısıdır. Kütüphane’nin zemini mozaikle kaplanmıştır. Sagalassos’un çeşmesinden günümüzde de su akmaya devam eden Antoninler Çeşmesi önemli eserleri arasındadır. Heykellerle süslenmiş bu anıtsal yapı Roma İmparatoru Marcus Aurelius zamanında (M.S. 161-180) yaptırılmıştır.

Sagalassos ilk olarak 1706 yılında Fransız gezgin Paul Lucas tarafından keşfedilmiştir. Sagalassos’un ilk dönem kazıları 1989-2013 yılları arasında kazı başkanı Prof. Dr. Marc Waelkens (Belçika'nın Leuven Üniversitesi) tarafından gerçekleştirildi. Bu yıllar arasında yapılan kazı çalışmalarında İmparator Hadrianus ve İmparator Marcus Aurelius'a ait devasa heykel parçaları ortaya çıkarılmış önemli eserler arasındadır. Bu devasa heykel parçalarını (heykel başları ve bacak ve ayak kısımları) ve Antoninler Çeşmesi’ndeki orijinal heykelleri günümüzde Burdur Müzesi'nde sergilenmektedir. 2014-2019 yılları arasında kazı başkanlığını Prof. Dr. Jeroen Poblome (Belçika'nın Leuven Üniversitesi) yaptı.

2009 yılında UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesi’ne alınan Sagalassos’un yakın çevresinde eserlerinin sergilendiği Burdur Müzesi vardır.