Postmodern Turizm

Kavram Sosyoloji

İlk olarak 1970’li yıllarda mimari ve sanat akımları için kullanılan postmodernizm kavramı, sonrasında pek çok alan gibi turizmi de etkilemiş; kültürel ve politik bir olgu olarak hem araştırmaları, hem de sunum şekillerini dönüştürmüştür. Bir başka deyişle, turizmin 1970’li yıllardan sonra küresel gelişimi, postmodern düşüncenin gelişmesiyle yakından ilgilidir. Postmodern anlayış, modern düşüncenin büyük kuramlarına ve insan topluluklarını toplam olarak gören erktekelci yaklaşımına tepkiyi ifade etmektedir. Bu dönemde turizm daha önceki yıllardan çok daha farklı şekillere dönüşmüş, yeni eğilimler doğrultusunda değişen arz ve talep yapısına sahip olmuştur. Bu değişimde etkili olan ana faktörler, turizmin küreselleşmesi ve uluslararasılaşmasının artan boyutu, teknolojik değişimler, politik ve ekonomik olaylar, tüketim toplumunun yükselişi, değişen gereksinim, istek ve tercihlere doğrultusunda çeşitlenen ürün ve sunumlardır. Bu değişimler sonucu turizm hareketlilikleri; yerel ve bölgeler arası boyutta kısa seyahatler, bilişim teknolojileri temelli yeni dağıtım kanalları ve ortamları, canlandırma ürünler ve deneyimler, niş turizm deneyimleri (film turizmi, ekoturizm, kültürel miras turizmi vb.), çeşitlenen turizm anlam ve amaçları gibi pek çok boyutta farklı içerikler şeklinde yaşanır ve yorumlanır hale gelmiştir. Bir başka yönden postmodern turizm, küçük hacimli uzmanlaşmış seyahat acentelerinin yükselişi, geçmişe özlem ve kültürel miras odaklı çekicilikler, doğa odaklı etkinlikler ve canlandırılmış turizm alanlarının artışıyla açıklanmaktadır. 

Postmodern paradigmayla ortaya çıkan dönüşümün önemli nedenlerinden biri, post-endüstriyel anlayışın gelişmesiyle önem kazanan öznellik bağlamında kitlesel üretim karşısında hizmetin ve müşterilerin önem kazanmaya başlamasıdır. Bu dönemde turist, yüzeysel ve belirli gereksinimleri çerçevesinde bireyin ötesindeki boyutlarıyla ve yerel dinamiklerle ilişkileri bağlamında anlaşılmış ve yorumlanmıştır. Cohen’in 1970’li yılların sonunda yaptığı turist çeşitleri ve turizm anlamlandırmaları tanımlarıyla temeli atılan postmodern turizm anlayışı, bireylerin kitlesel yönelimler de dâhil olmak üzere, farklı amaç, güdü ve anlam arayışlarıyla turizm deneyimlerine yönelebileceğine dair görüşleri tetiklemiştir. Bir başka deyişle, modern turizmin tek tipleştirici ve “biri ya da diğeri” temelindeki kutuplaştırıcı söylemi tersine postmodern turizm, çeşitli turizm amaçları, yönelimleri, çeşitleri, ortamları üzerinde durmuştur. Bu dönemden sonra bir tarafta üst gerçeklik ve canlandırma deneyimler (temalı parklar), diğer tarafta “öteki” turizm çeşitleri ve gerçeklik-özgünlük arayışı odaklı turizm deneyimleri bağlamında postmodern turizm yaygınlık göstermeye başlamış, modern turizmin çift kutuplu anlayışına meydan okumuştur. 

Ayrıca postmodern turizm anlayışı çerçevesinde, canlandırma ve özgünlük odaklı bu deneyimler birbirinin zıddı değil, bütünleyicileri olarak görülmüş, biri diğerine tercih edilmeden deneyimlenebilecekleri yönlü görüşler ortaya koyulmuştur.  Hatta 1990’lı yıllardan itibaren Lash ve Urry’nin çalışmalarıyla çoklu medya odaklı gelişen teknolojilere vurgu yapılarak, canlandırma deneyimler yanında sanal gerçeklik temelli uygulamalar sayesinde pek çok turizm deneyiminin ilgili destinasyonlara seyahat etme gereği yaşanmadan erişilebilir olduğu savunulmuştur. Ayrıca postmodernizmin, turizm olgusu üzerindeki dünya çapına yayılan bir etkisi kapsamındaki canlandırma deneyimler, Las Vegas ve Disneyland gibi temalı parklar, turizm ve ticaret açısından özgün/asıl olanla kopya olanlar arasındaki farklılıkların ilgi çekme açısından önemli olmadığını göstermişlerdir. Bir başka bakış açısıyla Munt ise, gündelik yaşam/çalışma yaşamı ile dinlenme etkinliklerinin iç içe geçmesi, çeşitli etkinliklerin birleştirilmesinden oluşan turizm deneyimleri, ekolojik, antropolojik, bilimsel, arkeolojik temelli yeni turizm deneyimlerine yönelim gibi turizm deneyimlerinin çeşitli yaşanma şekillerine dikkat çekmiştir.  

Sonuç olarak postmodern turizm; sıradan kitlesel turizm dışındaki turizm çeşitlerinin varlığı ve gelişimi, doğa ve çevre odaklı tatil ve turizm deneyimlerinin ortaya çıkması ve yaygınlaşması, özünde geçmiş özlemi ve kültürel miras arayışlarına hitap eden turizm destinasyonlarının dikkat çekmesi, canlandırma ve bir temayla ilişkili turizm deneyimlerine yönelim, “canlandırma” ve “öteki” olana duyulan ilginin artmasıyla açıklanan bir turizm yönelimi çeşidiyle anlayışını ifade etmektedir. 

Referanslar

MacCannell, D. (2002). Postmodernism. (Ed. J. Jafari, R. Baretje ve D. Buhalis). Encyclopedia of Tourism (ss. 452-453). New York: Routledge; Page, S. ve Connell, J. (2009). Tourism: A Modern Synthesis. Hampshire: South Western Cengage Learning; Uriely, N. (1997). Modern ve Postmodern Theories. Annals of Tourism Research, 24(4): 982-985; Uriely, N. (2005). The Tourist Experience: Conceptual Developments. Annals of Tourism Research, 32(1): 199-216; Zuelow, E. G. E. (2016). A History of Modern Tourism. London: Palgrave.

Ayrıntılı bilgi için bakınız

Uriely, N. (2005). The Tourist Experience: Conceptual Developments. Annals of Tourism Research, 32(1): 199-216; Zuelow, E. G. E. (2016). A History of Modern Tourism. London: Palgrave.